نسخه آزمایشی
جمعه, 10 فروردين 1403 - Fri, 29 Mar 2024

شب قدر در حرم مطهر رضوی / رسیدن به رزق مغفرت و رضای به تقدیر در لیالی قدر

متن زیر گزارشی تفصیلی سخنرانی جناب آیت الله میرباقری از مراسم شب 23 ماه مبارک رمضان (شب قدر) در حرم مطهر امام رضا علیه السلام می باشد که به تاریخ 18 تیرماه سال 94 برگزار شده است. ایشان در این بحث در ابتدا اشاره می کنند که باید از جمیع گناهان به رحمت الهی پناه برد و در این رجوع و توبه عهدها سپرد. ایشان در ادامه بیان می کنند که با دیدن دست خدا و ولی خدا و رحمت آنها و دلسوزی آنها برای تقدیر ما رضای به تقدیر برای انسان حاصل می شود و این سبب می شود که نوع درخواست های انسان هم عوض شود بدنبال مطلوب محبوب بگردد. ایشان در پایان هم نکاتی را برای بهره مدی بیشتر از شب قدر بیان فرموده اند. در ضمن برای دریافت صوت مراسم احیاء می توانید از لینک بالا استفاده کنید.

توجه به وسعت گناهان و در مقابل رحمت بی منتهای خداوند

بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی سیّدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین و لعنة الله علی أعدائهم اجمعین. قرآن کریم می فرماید: ایشان با تلاوت آیه شریفه «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم»(زمر/53) بر اساس آنچه از معارف اهل بیت استفاده می شود امشب شب تقدیر امور است که قرآن کریم می فرماید: «تَنزَّلُ الْمَلَائكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبهِّم مِّن كلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِىَ حَتىَ‏ مَطْلَعِ الْفَجْرِ»(قدر/4-5) در شب قدر، ملائکه همراه با روح بر زمین و به محضر ولی خدا فرود می آیند و تقدیرات سال را به امضای ایشان می رسانند و این امر نقش امام زمان(ع) است که ایشان خلیفه الهی هستند و تمام تقدیرات به اذن و اجازه ایشان می باشد. اما نقش ما در این شب ها چیست؟ همه ما این را می دانیم که آنچه از ناحیه خداوند متعال و امام معصوم(ع) قلم می خورد جز خیر نیست. اما گاهی جرم و گناهی داریم که ما را مستحق عقوبت و سختگیری می کند. در روایتی نقل شده که کسی محضر امام صادق(ع) وارد شد و پایش به درب گیر کرد و زمین خورد. حضرت فرمودند که هرچه بر سر شما می آید خودتان مقصرید. آن شخص گفت من چه گناهی کردم؟ حضرت فرمودند: بسم الله نگفتی و از خدا غافل بودی. این زمین خوردن عقوبت درجه ای نازل از غفلت ما نسبت به خداست تا چه برسد به گناهان و غفلت های بزرگی که داریم. البته درک از گناه متفاوت است و برخی فقط گناه کبیره را گناه می دانند اما اینچنین نیست چرا که در وادی توحید، گاهی یک ترک اولی آنقدر گناه سختی است که پیغمبری را دچار عقوبت می کند که حتی خداوند در مورد حضرت یونس که یک ترک اولی کرد می فرماید: «فَلَوْ لَا أَنَّهُ كاَنَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِثَ فىِ بَطْنِهِ إِلىَ‏ يَوْمِ يُبْعَثُونَ»(صافات/143-144) یعنی اگر حضرت یونس تسبیح نمی کرد تا قیامت او را در شکم ماهی نگه می داشتیم.

برخی از گناه خود غافل اند که ما در رابطه آنان سخنی نداریم چرا که وضعیت چنین کسانی روشن است. سخن در مورد کسانیست که بر گناه خود واقف می باشند و سختی و عظمت آن را می فهمند و می دانند که گاهی یک گناه کوچک به یک حادثه بزرگ منتهی می شود. در دوران کودکی که چند آجر پشت سر هم می چیدیم، با تلنگر به یکی سایر آجرها به زمین میفتاد در حالی که ما یک آجر را تلنگر زدیم. در مورد گناه هان نیز چنین است. گاهی یک گناه به ظاهر کوچک در چرخه دنیا می چرخد و به یک گناه بسیار بزرگ تبدیل می شود. در روایت آمده که روز قیامت در نامه اعمال برخی، قتل نوشته می شود. او می گوید: خداوندا من هر گناهی مرتکب شده ام اما قتل نکرده ام. به او خطاب می شود به یاد داری که فلان کلمه را گفتی؟ همان سخن دهان به دهان چرخید و به این فتنه تبدیل و موجب قتل شد. در این دنیای ارتباطات که گاهی یک گناه هفت نسل را می سوزاند، گاهی جرم برخی گناهان قتل است و فاعل آن باید کشته شود. انسان هایی که تنها این گناهانِ بزرگ را گناه می بینند در مقابل کسانی که لطیف نگاه می کنند و حتی ترک اولی های خود را گناهی نا بخشودنی می دانند، قابل مقایسه نیستند. اگر ما به این وسعت گناهان خود بنگریم نا امید می شویم. چرا که گاهی یک گناه ما، به گناهان و مفاسد بسیار بزرگی تبدیل شده که قابل جلوگیری و یا جبران نیست. در چنین مواردی چار چیست و چگونه باید جبران کنیم؟ پاسخ این است که اگر کسی وسعت رحمت خدا را ببیند، به اندازه ای که به شدت گناه خود واقف شود، بیشتر به خدا پناه می برد. این آیه که در ابتداء سخن تلاوت کردم به همین اشاره دارد که می فرماید: «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم». این آیه شریفه با خطابی زیبا آغاز می شود که به ای بندگان من تعبیر دارد و این تعبیر بسیار زیباست. می فرماید ای بندگان من که بر خود اسراف کردید از رحمت خدا نا امید نشود چرا که خداوند تمام گناهان را یکجا می بخشد. حضرت علی(ع) در مورد این آیه می فرماید: آیه ای واسع تر این از این آیه نیست.

شب قدر و بستن عهد با خدا بر عدم رجوع به گناه

بنابراین یک طرف کار این است که ما نسبت به گناهان و خطاهای خود به سمت خدا رجوع و توبه واقعی داشته باشیم و طرف دیگر مربوط به خداوند متعال است. هنگامی که به سمت خدا می رویم از آنجا که قرار دو طرفه است، ما نیز باید با خدا عهدهایی ببندیم. معاذ بن جبل به پیامبر عرض کرد: ما دوست داریم که شما ما را شفاعت کنی تا در بهشت کنارتان باشیم. حضرت فرمودند: تو شش صفت را برای من تضمین کن که نسبت به آنها پای بند باشی تا من بهشت را برایت تضمین کنم. آن شش صفت این است که: دروغ نگویی، خیانت در امانت نکنی، وفای به عهد داشته باشی، چشم و دامنت را حفظ کنی و حرام نخوری. پس عهد دو طرفه است و ما نیز در چنین شب هایی باید با امام زمان عهدهایی داشته باشیم و خود می دانیم در چه زمینه هایی باید عهد ببندیم. هرگاه خطری برای انسان پیش آمد، بلافاصله و قبل از اینکه پی جویی کند، باید استغفار داشته باشد و با خداوند عهدهایی ببند که من قول می دهم پس از این، فلان امور را دیگر انجام ندهم و اگر مرا یاری رسانی، آن را جبران می کنم. پس باید علاوه بر توبه به خداوند قول هایی داده و از او استمداد بجوییم تا خداوند تمام گناهان ما را ببخشد. اگر اینکار را کردیم و سهم خود را از گناه به دوش گرفتیم، بسیاری از مشکلات سریع تر و راحت تر حل می شود و بسیاری از فتنه ها و نزاع ها رفع می گردد. این را نیز فراموش نکنیم تا هرکجا که گناه سرایت کرده و از دسترس ما خارج باشد، از دست قدرت خداوند خارج نیست و او بر تمام امور احاطه دارد. پس از این لحاظ نیز نا امید نگردیم.

لزوم بصیرت نسبت به رقم خوردن تقدیرات به دست خداوند

آیا در امشب سهم ما تنها استغفار و توبه است یا خداوند متعال رزق های بیشتری را برای ما کنار گذاشته است؟ از آنجا که امشب تقدیرات ما رقم می خورد، باید استغفار کنیم تا بدی های ما موجب نگردد در نامه تقدیر ما بد نوشته شود. اما علاوه بر این استغفار سهم بیشتری از این ضیافت الهی داریم. برخی با چشم سر و برخی با چشم دل، صحنه رقم خوردنِ تقدیرات به دست امام زمان(ع) را می بینند. خاصیت دیدن رقم خوردن تقدیرات به دست خداوند و امام زمان این است که پس از اینکه فهمیدیم تقدیرات در دست خدای حکیمِ مهربان و خلیفه اوست نتایجی دارد. امام زمان از خود ما به ما مهربان تر است و در روایات بسیاری بر این نکته تاکید شده از جمله این روایت که فرمود: «الْإِمَامُ الْأَنِيسُ الرَّفِيقُ وَ الْوَالِدُ الشَّفِيقُ‏ وَ الْأَخُ الشَّقِيقُ وَ الْأُمُّ الْبَرَّةُ بِالْوَلَدِ الصَّغِير»(1)

اما نتیجه اینکه چند چیز برای ما به دست می آید. اول اینکه می فهمیم هر چیزی، خواه سختی باشد و خواه راحتی، از تقدیرات خداوند حکیم و مهربان و امامیست که به ما از خودمان مهربان تر است، در این هنگام آرامش و اطمینان به تقدیرات الهی برای ما حاصل می گردد. در زیارت امین الله می خوانیم: «اللَّهُمَ‏ فَاجْعَلْ‏ نَفْسِي‏ مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِك‏»(2). اگر کسی در حرم امام وارد شد به آرامش می رسد. اگر کسی این را فهمید هر حادثه ای که پیش می آید از جانب خدای حکیمِ مهربانِ مجیبِ است و به فرموده قرآن: «ما أَصابَ مِنْ مُصيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا في‏ أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ في‏ كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها»(حدید/22) آرامش اولین خاصیت این معرفت است. چنین کسی می داند تمام سختی ها هم که وجود دارد است، سلام و سلامتِ خداوند می باشد که در شب قدر برای او رقم خورده است. وقتی بهشتیان وارد بهشت می شوند: «سَلَامٌ قَوْلًا مِّن رَّبٍّ رَّحِيم»(یس/58). پس از آنجا که امشب تا مطلع فجر سلام است و در بهشت به بهشتیان سلام می شود، امشب تماما در بهشت قرار داریم و سختی هایی که وجود دارد، زیبایی، سلام و سلامت است. این بلاها مقدمات مطلع الفجر یعنی ظهور امام زمان که حقیقت فجر عالم است می باشد.

رسیدن به مقام رضا به قضای الهی سهم دیگر ما از شب قدر

پس اگر کسی به این معرفت رسید که سختی هایی که امشب خداوند بر او تقدیر و امام زمان امضاء می کنند، از تمام حوادث پیش رو لذت می برد که در مناجات شعبانیه آمده است: «وَ انْ‏ ادْخَلْتَنِي النَّارَ اعْلَمْتُ‏ أَهْلَها إَنِّي‏ أُحِبُّك‏»(3). یعنی حتی اگر من را وارد در آتش کنی، من اهل آن را آگاه می کنم که تو را دوست دارم چرا که می دانم این ورود من به آتش برای پخته شدن و ساخته شدن من است. چنین کسی با چنین معرفتی به مقام رضا می رسد و کسی که در مقام رضا باشد، هرچه پیش آید از آن راضی و خرسند و برایش گورا و شیرین می باشد. امام باقر(علیه السلام) به جابر فرمود: کیف اصبحت. گفت من مرگ را از زندگی و بیماری را از سلامتی و فقر را از ثروت بیشتر دوست دارم. اما حضرت فرمود: ما اهل بیت اینگونه نیستیم چرا که خدا هرچه را دوست داشته باشد دوست خواهیم داشت. اگر کسی این تدبیر خداوند و عنایت امام زمان و دعاهای ایشان را ببیند، علاو بر اینکه التماس می کند که خدایا مرا پاک کن تا تقدیرات خوبی داشته باشم، به مقام رضا و آرامش نسبت به قضای الهی می رسد و از آن لذت می برد. چنین کسی همچون اصحاب سیدالشهداء می گردد که صحنه عاشورا از هر آتشی سخت تر بود، اما ذره ای از محبت آنان به امام حسین کاسته نشد و آنچنان که می دانید جان فشانی کرده و در عین حال راضی و خوشحال بودند. این رضایت به خاطر درک جمالِ صنعِ امام(ع) است و اگر کسی به اینجا رسید به همراهی با امام می رسد. شاید علت اینکه ما در ماه رمضان اینقدر از خداوند حج می خواهیم به این خاطر باشد که خدایا از تو می خواهم عنایت کنی تا امام زمان که امیر الحاج است ما را جزو کسانی قرار دهد که با خود مکه می برد. در این حج پس از اینکه امام زمان(علیه السلام) ما را در مقامات حج سیر دادن، مانند اسماعیل در قربانگاه قربانی حضرت می شویم و این برای کسانی است که زیبایی تقدیر را می بینند و به آن راضی هستند.

پس سهم ما در امشب، تنها درخواست تقدیر خوب نیست بلکه راضی بودن و لذت بودن از هر تقدیری است. اگر کسی امشب مشاهده جمال کند به رضا می رسد و بر خواسته خود زیاد اصرار نمی کند. گاهی اصرار بر یک خواسته ما را از خدا جدا می کند چرا که پس از اصرار فراوان و عدم دریافت از خداوند ناراحت می شویم. بنابراین به یاد داشته باشیم امشب سهم دیگر ما این است که به تقدیرات خداوند راضی باشیم و مانند سیدالشهداء و اصحابشان از صنع خدا لذت ببریم و راضی به فعل خدا و ولی او باشیم که در ادعیه این عبارت آمده است: «وَ الرَّاضِينَ‏ بِفِعْلِهِ‏ وَ الْمُسَلِّمِينَ لِأَحْكَامِه»(4) یعنی خدایا ما را از کسانی قرار بده که نسبت به فعل امام زمان راضی باشیم و تسلیم احکام او گردیم.

ارزاق شب قدر

کسی که وارد شب قدر می شود باید چند سهم دریافت کند. اول: توبه واقعی و مغفرت. 2- رضای به قضای الهی که هر تدبیری در این شب برای من رقم خورد، تدبیر زیبایی است چرا که اگر در این شب سهم اول را که آمرزش گناهان است دریافت کردی و گناهان ما پاک شد، پس این تقدیر سراسر خیر است و باید نسبت به آن اطمینان و رضایت داشته باشیم. نتیجه این رضایت دل این می شود که هرچه برایمان پیش بیاید از آن لذت می بریم و زیبایی صنع الهی را در آن می بینیم و دیگر با خدا و امام زمان شرط نمی کنیم که فلان خواسته را دارم. چرا که گاهی اوقات خواسته ها ما کودکانه است اما آنچه خداوند تدبیر می کند زیباست. اگر وارد شب قدر شدیم سهم ما این است.

اعمال شب قدر اذن دخول به آن

از آنجا که شب قدر یکی از بیتُ النور های امام(ع) است و برای ورود به بیت امام باید اذن دخول داشته باشیم، باید برای ورود به شب قدر نیز اذن دخول داشته باشیم. اذن دخول شب قدر همین اعمال و گریه های آن است. اذن دخول ما ادعیه ای همچون جوشن کبیر و اعمالی چون قرآن به سر گرفتن و اهل بیت را شفیع قرار دادن و گریه بر سیدالشهداء(ع) می باشد. ان شاء الله در این شب نورانی تمام ما به اندازه خود وارد شب قدر گشته و مغفرت را دریافت کرده و آرام بگردیم. اما این کافی نیست چرا که سفره امام زمان(ع) بسیار گسترده و پر از نعمات خاص است و خیلی بیشتر از اینها می شود سهم داشت. نگران این نیز نباشیم که تا به حال کار و تلاش کافی را نداشته ایم. درست است که باید این تلاش را می داشتیم اما امشب شبی خاص است و درب رحمت خاصه خداوند به روی ما گشوده شده است. اذن دخول آن نیز قرآن به سر گرفتن می باشد و در این قرآن به سر گرفتن و گریه ها اذن ورود می یابیم. امشب از خدا درخواست کنید که به خوبی از ما پذیرایی کند چرا که به ما یاد داده اند در اذن دخول اینگونه بگویید: «فَأْذَنْ لِي يَا مَوْلَايَ فِي الدُّخُولِ أَفْضَلَ‏ مَا أَذِنْتَ‏ لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِكَ فَإِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلًا لِذَلِكَ فَأَنْتَ أَهْلٌ لِذَلِك‏»(5) یعنی آنگونه که به اولیائت اجازه دخول می دهی به ما نیز همانگونه اجازه ورود بده و آنگونه از من پذیرایی کن. اگر هم من اهل این پذیرایی نیستم، شما اهل آن هستی.

پس امشب اذن دخول بگیریم تا به ارزاق شب قدر یعنی مغفرت و رضای به قضای الهی دست بیابیم. اگر به آن دست یافتیم مصداق این فراز از زیارت امین الله می گردیم که: «مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِك‏» و این پایان سیر ماست چرا که در زیارت جامعه ائمه المؤمنین آمده است: «الرِّضَا بِقَضَائِكَ‏ وَ قَدَرِكَ‏ أَقْصَى‏ عَزْمِي وَ نِهَايَتِي وَ أَبْعَدَ هَمِّي وَ غَايَتِي‏»(6) و الرضا بقضائک و قدرک اقصی عزمی و نهایتی و ابعد همی و غایتی. غایت سیر انسان این است که به رضا برسد و بالاتر از آن وجود ندارد و این غایت رزق شب قدر ماست پس آن را به دست بیاوریم. در امشب باید به حالتی برسیم که هرچه خدا مقدر کرد با خوشحالی بپذیریم و مانند زینب کبری گردیم که فرمود من در کار خدا جز زیبایی ندیدم. اگر کسی به مقام رضا رسید در سخت ترین بلاها غرق آرامش است و از آن لذت می برد. این سخت ها برای ما کوره است و در آن پخته و تربیت می گردیم چرا که دنیا یک مزرعه و مدرسه است که در کلاس های بلای آن، تربیت و ساخته گردیم.

یکی از بهترین و اصلی ترین حاجات ما در شب قدر

امشب به جای اصرار بر خواسته های خود از خداوند بخواهیم که جمال کارش را ببینیم تا به تقدیرات راضی گردیم. در امشب دعا کنیم که وقتی وارود شب قدر گشتیم، از آن خارج نشویم چرا که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در رابطه ماه مبارک رمضان فرمودند: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِي هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَة فَاسْأَلُوا رَبَّكُمْ أَنْ لَا يُغَلِّقَهَا عَلَيْكُم‏»(7) یعنی در ماه رمضان درب های بهشت باز بر شما است. از خداوند بخواهید که آن بر شما بسته نشود. ما امشب علاوه بر اینکه در بهشت حرم امام رضا قرار داریم، در بهشت شب های قدر نیز قرار داریم. پس از او بخواهیم در آن بمانیم. اینگونه نباشد که هرگاه از نماز و مانند آن خارج شدیم، قلبمان نیز خارج گردد. مؤمن از نماز خارج می شود قلب در نماز می ماند و : «عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُون»(معارج/23). چنین نمازی به درد می خورد. در شب قدر نیز باید اینگونه باشیم که اگر چه ظاهرا از شب قدر خارج شدیم، اما قلب ما در آن بماند و مصداق روایت: «قُلُوبُهُمْ‏ فِي‏ الْجِنَانِ‏ وَ أَجْسَادُهُمْ فِي الْعَمَل‏»(8) خدا نصیب ما کند که در امشب اذن دخول امام زمان نصیب ما گردد تا وارد این محیط نورانی گردیم.

امشب به هیچ وجه از رحمت خدا نا امید نشوید چرا که در روایت آمده است: «كُنْ‏ لِمَا لَا تَرْجُو أَرْجَى مِنْكَ لِمَا تَرْجُو فَإِنَّ مُوسَى ع ذَهَبَ لِيَقْتَبِسَ لِأَهْلِهِ نَاراً فَانْصَرَفَ إِلَيْهِمْ وَ هُوَ نَبِيٌّ مُرْسَل»(9) یعنی نسبت به آنچه امید نداری امیدوارد تر باش چرا که موسی رفت تا برای خانواده اش آتشی بیاورد اما هنگامی که برگشت پیامبر شده بود. وقتی خداوند به سحره فرعون که رفتند تا حضرت موسی را زمین گیر کنند اینگونه عنایت می کند که موحد برگشتند، به شیعیان و محبین اهل بیت عنایت نمی کند؟! پس به او امیدوار باشیم و از خداوند و اهل بیت بخواهیم که درب را به روی ما باز کند. ورود دعای «اللَّهُمَ‏ كُنْ‏ لِوَلِيِّك‏» در شب بیست و سوم است و توصیه شده که امشب مکرر این را بخوانید. باطن شب قدر قرآن و امام است. اتصال به قرآن با سوره قدر و اتصال به امام با دعای اللهم کن لولیک است که کامل آن این است ابتداء یک حمد خدا و صلوات دارد و سپس دعای «اللَّهُمَ‏ كُنْ‏ لِوَلِيِّك»‏ است. سعی کنیم امشب صد مرتبه این دعا را بخوانیم.

پی نوشت ها:

(1) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 200

(2) كامل الزيارات، ص40

(3) الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحديثة) ؛ ج‏3 ؛ ص297

(4) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏1، ص: 415

(5) المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية)، ص: 473

(6) بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏99، ص: 168

(7) الأمالي( للصدوق)، النص، ص: 95

(8) بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏14، ص: 477

(9) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏5، ص: 83