متن زیر سخنان آیت الله میرباقری به تاریخ 13 اردیبهشت ماه 1400 است، که به مناسبت شب قدر در مسجد مقدس جمکران ایراد فرمودند. ایشان در این جلسه بیان میدارند؛ رحمت خدای متعال بسیار وسیع و گسترده است و همه را می تواند در بر بگیرد اما این رحمت فقط شامل حال کسانی می شود که از باب آن وارد شوند و باب رحمت خداوند نبی اکرم و اهل بیت ایشان هستند. گذشته انسان نباید مانع بشود که انسان دیگر به سوی خدای متعال رجوع نکند، بلکه انسان در هر شرایطی باید به خدا و به اهل بیت رجوع کند و ایشان دستگیری کنند تا ما به سعادت برسیم. برای اینکه ما به حضرت رجوع کنیم و ایشان دستگیری کنند، این است که انابه قلبی داشته باشیم و با ایشان همراه شویم و در طرح و برنامه ایشان هم شرکت کنیم. شب قدر این فرصت را به ما می دهد تا ما تصمیم بگیریم که با حضرت همراه شویم و با ایشان راه برویم.

بخشش بی بدیل خداوند

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم  الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين  وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِين  وَ اللَّعْنَةُ عَلَى أَعْدَائِهِم  أَجْمَعِين. «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى  أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً»(زمر/۵۳) در یک حدیثی امام صادق علیه السلام به ابابصیر فرمودند که خدا در این آیه شما دوستان ما را یاد کرده است. خدای متعال به پیامبر می فرماید به بندگان من بگو «يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى  أَنْفُسِهِمْ» ای بندگان من که در مورد خودتان زیاده روی کردید و به خودتان ظلم کردید و اسراف کردید و از مدار خارج شدید «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» به هیچ وجه از رحمت خدا مأیوس نشوید «إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً» خدای متعال تمام گناهان را می آمرزد که بعضی از مفسرین گفتند حتی شاید این آیه ناظر به گناه شرک هم باشد با این که «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ»(نساء/۱۱۶) خدای متعال شرک را نمی بخشد. مفسرین گفتند آن راجع به گناهی است که با شفاعت آمرزیده می شود ولی گناهانی که با توبه آمرزیده می شوند، حتی اگر کسی شرک هم داشته باشد و به وادی بندگی خدای متعال برگردد، خدای متعال او را می بخشد.

بنابراین گذشته انسان، نباید مانع بشود که انسان بعد از این به خدا روی بیاورد «إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيم » با دو صفتی که صفت مشبهه هستند و یک نوعی مبالغه هستند در این آیه گفته شده؛ خدای متعال بسیار بخشنده و بسیار مهربان است و رحمت رحیمیه و خاص دارد. این باب رحمت را خدای متعال به روی ما گشوده و می فرماید با گشوده شدن این باب رحمت دیگر شما مأیوس نباشید و یک دری را من به روی شما از رحمت خودم باز کردم که اگر از این در وارد شدید تمام گذشته تان پاک می شود.

باب رحمت خدای متعال

این وادی رحمت در روایات متعددی معنا شده که فرمود رحمتی که خدا نازل کرده، واسع ترین رحمتش وجود مقدس نبی اکرم و اهل بیتشان هستند. گاهی در زیارات امیرالمؤمنین ملاحظه کردید که از حضرت به رحمة الله الواسعه یاد شده است و ایشان آن رحمت واسعی هستند که همه را فرا می گیرد. هر کسی می تواند از این باب به سوی خدا بیاید. هرکسی که آمد ردش نمی کنند مگر اینکه نیاید و خودش نخواهد بیاید و الا این باب رحمتی که خدای متعال باز کرده چیزی جز وجود مقدس نبی اکرم و اهل بیتشان امیرالمؤمنین نیستند.

آن رشته رحمتی که بین ما و خدای متعال است که به تعبیر امام هادی سلام الله علیه در زیارت جامعه کبیره رحمت موصوله است، هیچگاه ارتباط او با خدا و ارتباط او با ما قطع نمی شود. وجود مقدس امام زمان علیه السلام رشته رحمت بین ما و خدای متعال است. ایشان رحمت موصوله است و آن موقعی که تمام محبت ها قطع می شوند و دیگر جواب نمی دهند «يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخيه »(عبس/۳۴) و همه از همدیگر فرار می کنند، از باطن عرش یک منادی ندا می دهد «أَيْنَ  خَلِيفَةُ اللَّهِ  فِي أَرْضِه »(1) خلیفه خدا بر روی زمین در صحنه محشر بیاید. جناب داود علیه السلام می آیند و خطاب می شود که در اینجا مراد شما نیستید، دوباره از باطن عرش ندا داده می شود و امیرالمؤمنین وسط صحنه محشر تشریف می آورند و آن وقت گفته می شود که هر کس از پرتو نور حضرت در عالم استفاده کرده، اینجا هم دنبال حضرت حرکت کند و حضرت همه مؤمنین و تمام کسانی که دنبال رو حضرت بودند، در مقامات خودشان جا می دهند.

در روایات باب اعراف آمده که حضرت بر اعراف در وادی صراط می ایستند و تا زمانی که همه مؤمنین حتی مستضعفین شان را عبور ندهند، خودشان وارد بهشت نمی شوند. این رحمت موصوله خدا و این باب رحمت را وقتی خدای متعال به روی ما گشوده به ما می فرماید دیگر بعد از این مأیوس نباشید که چه کردم. در قرآن از معصومین به «باب حطه» تعبیر شده؛ یعنی اگر از این باب وارد شدید تمام گناهانتان می ریزد. اگر کسی از این باب به سوی خدا آمد هرچقدر هم که آلوده باشد حتما خدا می پذیرد. لذا می فرماید «يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى  أَنْفُسِهِمْ» این که در بعضی روایات دارد این آیه مربوط به محبین ماست نکته اش همین است و همه می توانند بیایند ولی فقط یک دسته هستند که می آیند و مابقی نمی آیند.

اگر کسی از وادی امام زمان به سمت خدای متعال برود امشب خدای متعال گذشته او را نگاه نمی کند به شرط این که به سوی خدای متعال برود. اگر کسی از این باب آمد و به او بشارت دادند، این مربوط به اهل راه است. آن رحمت شامل کسانی می شود که مأیوس نشوند و از این راه بیایند.

انابه به سمت خدای متعال

لذا در آیه بعد خدای متعال سه دستور می دهد «وَ أَنيبُوا إِلى  رَبِّكُم »(زمر/۵۴) به سوی پروردگار خودتان برگردید. انابه یعنی رجوع مکرر. در بعضی از کتب مفردات می دیدم که گفتند به زنبور عسل نوب گفته می شود و علتش این است که هر وقت به سمت گلستان می رود دوباره به کندوی عسل خودش برمیگردد و این طور نیست که وقتی در گلستان رفت مأموریتش یادش برود. انابه یعنی ما در این دنیا خیلی رفت و آمد داریم و سرمان شلوغ است و باید دنبال تأمین زندگی و معاشمان برویم. انابه یعنی انسان هر وقت به طرف مأموریت خودش می رود یادش نرود که به سوی خدا برگردد و اینطور نباشد که برود و دیگر خدا را فراموش کند.

خدای متعال در باب شیطان می فرماید که «أَدْبِرْ فَأَدْبَر»(2) وقتی گفتند برو، رفت ولی وقتی گفتند برگرد، دیگر برنگشت و استکبار کرد. انابه یعنی یعنی اینکه به سوی پروردگار کثیر الرجوع باشید. وقتی به سمت دنیا می روید، این دنیا شما را با خودش نبرد. هر وقت می روید با خدا بروید و با خدا برگردید و با یاد خدا باشید و با یاد خدا برگردید. این وادی رحمتی که به روی ما گشوده شده وادی انابه است. باب امام زمان بابی است که اگر کسی با امام زمان در عالم راه رفت منیب می شود و انابه پیدا می کند یعنی دائما می تواند متوجه خدا باشد. هم  موقع رفتنش به سوی مأموریت هایش و هم وقتی به سوی خدای متعال برمی گردد دائما با خدای متعال است. این وادی همان رحمت واسعه خداست.

مرحوم فیض در تفسیر صافی این آیه شریفه «يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا» را نقل کردند و گفتند امیرالمؤمنین فرمودند آیه ای اوسع تر از این آیه در قرآن نیست که یک بشارت گسترده تری از این داده باشد. این وادی، وادی مغفرت کلی و وادی انابه دائمی به سوی خداست «وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُون »(زمر/54) قبل از این که فرصت ها تمام بشود و گرفتار رنج و عذاب هایی بشوید که حاصل عمل خودتان است از این باب رحمت الهی وارد بشوید و خودتان را به خدا بسپارید و تسلیم بشوید.

فرصت بزرگ شب قدر

شب قدر شبی است که انسان به امام زمان گره بخورد و همراه امام زمان از این باب حطه به سوی خدا بیاید و به مقام تسلیم برسد. امشب، شب این تصمیم های بزرگ است. انسان در شب قدر باید تمام قوای خودش را تسلیم به خدای متعال و امامش کند که تسلیم به خدای متعال کردن یعنی تسلیم به امام کردن و راهی جز این وجود ندارد. امشب شب انابه به سوی امام زمان و شب تسلیم شدن به حضرت و شب این است که تصمیم بزرگ بگیریم. رو به حضرت آوردن خیلی آداب دارد ولی اصلش آن حرکت قلبی است که باید اتفاق بیافتد و ان شاء الله به دنبالش بقیه فراهم می شود. این شب بزرگ شب انابه قلبی و شب تسلیم به سوی خدای متعال است.

بعد می فرماید «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ»(زمر/۵۵) از بهترین چیزی که از طرف پروردگارتان به سوی شما نازل شده تبعیت کنید «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ» در طول تاریخ حقایق و رحمت های زیادی از خدای متعال به واسطه انبیاء نازل شده ولی بهترینش همانی است که به واسطه نبی اکرم نازل شده که دو چیز است؛ یکی قرآن است و یکی اهل بیت هستند «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ» پیروی اهل بیت و قرآن را کنید و خودتان برای زندگی تان نقشه نکشید و طرح نریزید و از امامتان جدا نشوید.

در معانی الاخبار مرحوم صدوق نقل کردند که امیرالمؤمنین وقتی شنیدند که معاویه حضرت را سبّ کرده، حضرت خطبه ای خواندند و خودشان را معرفی کردند. آنجا می فرمایند خدای متعال من را در همه کتب آسمانی معرفی کرده و لقب من در فلان کتاب آسمانی این است و در کتاب دیگر این است تا می رسند به این که می فرمایند در قرآن خدای متعال من را با اسامی مختلفی معرفی کرده؛ یکی از آنها کلمه صادق است که می فرماید «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقين »(توبه/۱۱۹) خدای متعال اگر می فرماید در عالم همراه با صادقین راه بروید و جدا نشوید، مقصود من هستم. امیرالمؤمنین آن صادقی است که خدای متعال به ما دستور داده تا همیشه با حضرت راه بروید. ما نباید برای خودمان نقشه مستقل بکشیم.

البته پیداست اگر ما تصمیم گرفتیم تا با امام باشیم، باید با امام راه برویم. با امام راه رفتن که کار آسانی نیست و هزار رمز و راز دارد ولی اصلش این است که امشب باید برای خودمان تصمیم بگیریم و زندگی مستقل از طرح امام نداشته باشیم و با امام خودمان در عالم راه برویم. می فرماید «وَ اتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ» بهترین چیزی که نازل شده بر امت شما نازل شده است. هیچ امتی امامی مثل امیرالمؤمنین نداشت، هیچ امتی امامی مثل امام زمان نداشته و هیچ پیامبری اوصیائی مثل اوصیاء وجود مقدس رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم نداشته و به انبیاء هیچ کتابی مثل کتاب این پیامبر داده نشده است و بهترین ها را ما برای شما نازل کردیم. شما باید در سایه این بهترین راه بروید.

این بهترین همان راهی است که خدای متعال در قرآن وقتی به حضرت آدم می فرماید ناچارید هبوط کنید ولی بعد از هبوط یک نعمتی به شما می دهم «فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ مِنِّي هُدى »(بقره/۳۸) یک چراغ هدایتی را از عالم بالا برای شما نازل در عالم ارض می کنم که شما در عالم ارض با او راه بروید و دنبال سر او حرکت کنید. بنابراین به ما آن دستوری که دادند این است که می گویند شما به سوی خدای متعال انابه داشته باشید و تسلیم بشوید و از بهترین حقایقی که در این فرصت کوتاه دنیا بر شما نازل شده استفاده بکنید «مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ الْعَذابُ بَغْتَةً» که اگر از این فرصت استفاده نکنید صحنه قیامت دفعتا واقع می شود. صحنه آن عذاب دفعی است.

بزرگان گفتند که «بَغْتَةً» یک معنایش این است که اگر کسی از این فرصت استفاده نکرد، دیگر امکان برگشت نیست. در آخرت آدم التماس می کند و می گوید خدایا من را برگردان تا یک دانه لا إله إلا الله بگویم، یک انفاق کنم، یک قدم در راه تو بردارم و یک بار دیگر به وادی جهاد در راه تو بروم اما می گویند ممکن نیست. این فرصت دنیا فرصتی است که خدا به ما داده و باب رحمت را به سوی ما باز کرده «لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّه » باب انابه و رجوع و به حضرت حق تسلیم شدن و باب تبعیت از آن امامی که خدای متعال برای ما قرار داده این باب باز است. ما باید تصمیم بگیریم این راه را طی کنیم و اگر طی نکردیم دفعتا با صحنه های سختی مواجه می شویم که دیگر آن صحنه امکان تدارک نیست. آدمی که برای مرگ و قیامت و ظهور آماده است دیگر برای او «بَغْتَةً» همین است.

اگر این کار را نکردید و اگر اهل انابه و تسلیم نبودید و اگر از «أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ» تبعیت نکردید با یک صحنه های دفعی روبرو می شوید که دیگر امکان برگشتن و تدارک نیست. وقتی سیدالشهداء روز عاشورا کار را تمام می کنند دیگر نمی شود بگویی آقا صبر کنید تا من بیایم. به یک معنا برای ما «بَغْتَةً» است ولی برای آن کسی که از قبل مثل حبیب آماده بوده، برای او که «بَغْتَةً» نیست. او خودش را آماده کرده و از فرصتی استفاده می کند که از قبل برای او آماده شده بود.

بعد خدای متعال می فرماید که وقتی «بَغْتَةً» می آید «وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُون » متوجه نمی شود چطور فرصت ها از دست رفته و این صحنه به پا شده است «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى  عَلى  ما فَرَّطْتُ في  جَنْبِ اللَّه »(زمر/۵۶) مواظب باشید اگر از این فرصت استفاده نکردید، آن وقت وقتی فرصت تمام شد می گویید چرا من در جنب الله تفریط کردم؟ من می توانستم در جوار خدا باشم «وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرين » چرا من جزو کسانی بودم که این فرصت ها را شوخی می گرفتم. این فرصت، فرصت رسیدن به وادی رحمت و رسیدن به جنب الله است. ائمه مکرر فرمودند که ما جنب الله هستیم.

امیرالمؤمنین فرمودند «فَلَا تَتَخَلَّفُوا عَنَّا لِطَمَعِ دُنْيَا وَ حُطَامٍ زَائِلٍ عَنْكُمْ وَ أَنْتُمْ تَزُولُونَ عَنْه  »(3) در طمع دنیا و آن امکاناتی که از دستتان می رود زیاده روی نکنید. در دنیا یک امکاناتی به ما دادند که نمی ماند و از دیگران به دست ما رسیده و ما مستخلفین هستیم. می گویند هارون الرشید وقتی داشت از دنیا می رفت به وزیرش رو کرد و گفت نمی شود این ملک از دست نرود؟ گفت اگر از دست رفتنی نبود که به دست تو نمی رسید. هارون به ابر می گفت هر کجا می خواهی بباری، ببار؛ باران تو در مملکت من می بارد. اما این امکانات زائل است.

حضرت فرمود به خاطر حطام دنیا که زائل است و از دست شما می رود زیاده خواهی نکنید. او از شما جدا می شود و شما هم از او جدا می شوید. خاصیت امکانات دنیا این است که یک روزی یا من از او زودتر جدا می شوم و یا او زودتر از من جدا می شود و مسیر ما دوتاست و ما با هم نمی مانیم. امکانات دنیا از ما جدا می شوند و ما هم از امکانات دنیا جدا می شویم ولی امام آن رحمت موصوله ای است که هیچ وقت از آدم جدا نمی شود.

حضرت فرمود به خاطر حطام دنیا از ما فاصله نگیرید «فَإِنَّ مَنْ آثَرَ الدُّنْيَا عَلَى الْآخِرَةِ وَ اخْتَارَهَا عَلَيْنَا» کسی که دنیا را بر ما و آخرت انتخاب می کند «عَظُمَتْ حَسْرَتُهُ غَدا» در قیامت هنگام مشاهده نتیجه عملش، حسرتش بسیار بزرگ خواهد بود. بعد حضرت این آیه شریفه را خواندند «أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى  عَلى  ما فَرَّطْتُ في  جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ كُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرين » آن روز روزی است که آدم حسرت می خورد که می توانست در جوار الله باشد.

اگر خدای متعال بابی به سوی جوار خودش و جنب خودش باز نکرده بود که ما نمی توانستیم در جوار خدا باشیم و حتما باید در این امکانات زائل سر و کله می زدیم، جای حسرت نداشت ولی در همین فرصت دنیا بابی باز شد که انسان از متن همین دنیای زائل در جوار الهی و وادی قرب قرار بگیرد. اگر امام زمان در عالم نبود هیچکس نمی توانست در جوار الله قرار بگیرد ولی وقتی حضرت در جوار ما حاضر شدند، امکان تجاور و امکان اینکه انسان در جوار خدای متعال قرار بگیرد فراهم شده است. پیداست خدای متعال جنب به معنی جسمانی اش ندارد ولی واقعا امام زمان جنب الله هستند. فرمودند اگر از ما جدا شدید یک روزی حسرت می خورید. می گویید فرصت دنیا فرصتی بود که می شد از دل همین فرصت های زائل یک جوری حرکت کنی و یک جوری این امکانات را در راه امامت خرج کنی که به جوار الله برسی.

شب قدر شبی است که فرصت برای این تصمیم های بزرگ فراهم است که انسان تمام عمر خودش را تدارک کند و «خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر»(قدر/۳) است. بعضی بزرگان یک نکته لطیفی گفتند که شب قدر ظرف زمانی امام زمان است. همینطوری که ما حرم ائمه را داریم و باید اذن دخول بخوانیم و وارد بشویم، شب قدر هم ظرف زمانی امام زمان است و ورود به حقیقت شب قدر اذن دخول می خواهد. ما کنار در حرم امام رضا علیه السلام و ائمه می ایستیم و آنجا التماس می کنیم «أَ تَأْذَنُ لِي بِالدُّخُولِ أَفْضَلَ  مَا أَذِنْتَ  لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِك » بهترین اجازه ای که به خوبانتان و آنهایی که به وادی محبت شما راه پیدا کردند و همه دنیایشان را در راه شما دادند، همان اجازه را به ما هم بدهید. من اهل نیستم ولی شما اهلیت دارید. شما می توانید از ما هم مؤمن بسازید و ما را در حرم خودتان راه بدهید.

شب قدر، شب ظرف زمانی امام زمان است. انسان اگر بخواهد به باطن شب قدر برسد که «خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر» است باید از امام زمان اجازه بگیرد. در هر سالی صاحب شب قدر، امام همان دوران هستند. ملائکه و روح بر امام نازل می شوند و تدبیرات عالم بر آنها وارد می شود. اجازه بگیریم به ما اجازه بدهند وارد این ساحت بشویم. جامعه مؤمنین باید این اجازه را بگیرند که در سال آینده با امام زمان زندگی کنند. ما یک تقدیر تک به تک داریم و یک تقدیری جمع مؤمنین دارند. امشب امام زمان تقدیری که می کنند برای کل دستگاه کفر و دستگاه ایمان است. لذا ما باید بخواهیم که امشب کل این جمع مؤمنین و همه با هم در جوار حضرت قرار بگیریم و این باب به روی ما باز باشد و امسال سالی باشد که ما یک قدم در وادی ولایت حضرت نزدیک به حضرت بشویم و یک قدم از دشمنان دور بشویم و تصمیم های بزرگی که می خواهیم بگیریم، این تصمیم ها را سر سفره حضرت بگیریم و از تقرب به اماممان غفلت نکنیم.

پی نوشت ها:

(۱) الأمالي (للمفيد)، النص، ص: 285

(2) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 1، ص: 21

(3) الخصال، ج 2، ص: 631