متن زیر سخنرانی آیت الله سیدمهدی میرباقری است که در شب قدر به تاریخ 26 خردادماه سال 96 در مسجد مقدس جمکران برگزار شده است. ایشان در این جلسه بیان می کنند پیامبراکرم سرفصل و عصاره نامه عمل مومن را محبت حضرت علی ذکر کرده اند. رزق محبت امام اثرات بسیاری در زندگی محبین دارد. که ده مورد از آن ها دنیوی و مابقی اخروی هستند. از اثرات دنیایی آن می توان به زهد، مشغولیت به کار، ناامیدی از آنچه در دستان مردم است، اشاره کرد. هم چنین لازم است بدانیم که به محبت رسیدن راه های بسیاری دارد که از جمله آن ورود به وادی تسلیم، تطهیر، تنویر است و همچنین ذکر صلوات دعای محبین است و تحمل ولایت با آن ممکن شده است...

رزق محبت

بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین و اللعن علی اعدائهم اجمعین. «عُنوانُ صَحيفَةِ المُؤمِنِ حُبُّ عَليِّ بنِ ابي ‌طالب»(1) روایت فوق را إبن شهر آشوب در کتاب مناقب نقل کرده که عنوان نامه عمل مؤمن، هرچه که باشد، محبت امیرالمؤمنین علیه السلام است. اگر برای یک کتاب عنوان خوبی انتخاب شود، عصاره همه مطالب در آن قرار دارد. پیامبراکرم صلوات الله علیه و آله و سلم در این حدیث نورانی فرمودند: صحیفه وجودی مؤمن، حبّ علی بن أبی طالب است.

انسان موحد خوب می داند که همه کارهایی که ما می کنیم هیچ است. هر خیری که به ما می رسد از طرف اوست. «بِيَدِكَ لا بِيَدِ غَيْرِكَ زِيَادَتِي وَ نَقْصِي وَ نَفْعِي وَ ضَرِّي» انسان تا خودش را در اعمالش می بیند، عُجب به نفس دارد و به جایی نمی رسد. کسانی که می فهمند خدای متعال دست آن ها را می گیرد و همه اعمال را از ناحیه او می دانند، موفق می شوند.

خدای متعال رزق های فراوانی دارد که یکی از آن ها خوردنی ها و آشامیدنی ها است. همه دیدنی ها و شنیدنی ها اعم از ظاهری و باطنی رزق هستند. یکی از ارزاق جامعی که حضرت حق به ما عطا کرده، محبت وجود مقدس امیرالمؤمنین است.

روایت نورانی را شیخ صدوق در کتاب خصال از وجود نبی أکرم نقل کرده است که حضرت فرمودند: «مَنْ رَزَقَهُ اَللَّهُ حُبَّ اَلْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَقَدْ أَصَابَ خَيْرَ اَلدُّنْيَا وَ اَلْآخِرَةِ فَلاَ يَشُكَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ فِي اَلْجَنَّةِ»(2) اگر خدای متعال محبت یکی از ائمه را روزی کسی کند، به همه خیر دنیا و آخرت رسیده است. اگر کسی به این رزق رسید تردید نکند که وسط بهشت است. نه فقط در آخرت، بلکه الان هم کسی به رزق محبت رسید در میان بهشت قرار دارد. «إنّ الاَبرارَ لَفی نَعیم * وَ إنَّ الفُجّارَ لَفی جَحیم»(انفطار/13-14) فجار الان هم در جهنم هستند. البته «یَصلَونَها یَومَ الدّین» کسانی که با قدم های خودشان وارد عالم آخرت نمی شوند، با جبر و اکراه آن ها را وارد جهنم می کنند.

آثار محبت در دنیا؛ رسیدن به مقام زهد

در روایات آثار فراوانی برای محبت اهل بیت به ویژه امیرالمؤمنین ذکر شده است. در ادامه حدیث نورانی کتاب خصال حضرت فرمودند: اگر کسی به محبت ائمه اهل بیت من رسید، «فَإِنَّ فِي حُبِّ أَهْلِ بَيْتِي عِشرون عِشْرِينَ خَصْلَةً» بیست خاصیت دارد. اگر کسی به مقام محبت رسید همه این ها به او عطا شده است. ده تا از این بیست خصلتی که محبین دارند دنیایی و مابقی خصلت های آخرتی است. سپس ایشان خصلت های دنیایی را شمرده اند.

«أَمَّا اَلَّتِي فِي اَلدُّنْيَا فَالزُّهْدُ» اولین خصلت این است که آدمی که به محبت امام رسید زاهد در دنیا می شود. زهد مقام بسیار رفیعی است و به راحتی در دسترس نیست. برای افرادی که سر سفره لیوان پرتر را جلوی خود می گذارند، میز بزرگ تر را انتخاب می کنند، موقعیت و مرید بهتر را برای خودشان می خواهند، بحث از زهد کار سختی است. امیرالمؤمنین در حدیث نورانی که در توحید صدوق و کافی شریف نقل شده، مردم را سه دسته می دانند: یا راغب به دنیا هستند که کاری به حلال و حرام ندارند و هرطور شده می خواهند به آن برسند. عده ای صابر هستند که دلشان از آن کنده نشده اما حلم و عفت به خرج داده و دست از دنیا برمی دارند چون می دانند عاقبت گرایش به آن خوب نیست بنابراین به جلوه هایش بی اعتنا می شوند. اما زاهد از این عوالم عبور کرده «فَقَدْ خَرَجَتِ اَلْأَحْزَانُ وَ اَلْأَفْرَاحُ مِنْ قَلْبِهِ» و همه غصه ها و شادی ها از دل او بیرون رفته است. «فَلاَ يَفْرَحُ بِشَيْءٍ مِنَ اَلدُّنْيَا» همه دنیا به او روی بیاورد خوشحال نمی شود. «وَ لاَ يَأْسَى عَلَى شَيْءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِيحٌ»(3) و بالعکس اگر همه دنیا را یک جا از او بگیرند تأسف نمی خورد. بنابراین اگر کسی به محبت اهل بیت رسید اول خاصیت آن زهد در دنیا است.

در زیارت غدیریه امیرالمؤمنین که امام هادی علیه السلام به ما تعلیم داده اند، آمده است: «إنّک قلتَ، لاتزیدنی کثرة النّاس حَولی عزَة و لاتفرقهم عَنّی وحشة» شما فرمودید: اگر همه مردم دور من جمع شوند چیزی به عزت من اضافه نمی کند و اگر از اطراف من پراکنده شوند، نگران نمی شوم. «وَ لَو أسلمنیَ النّاس جمیعاً لَم أکن مُتضرعاً» چون «إعتصَمتَ بالله فَعَزَزتَ و آثرتَ الاخرة علی الاولی فزهدتَ»(4) کسی که به دامن الهی چنگ زده است، عزیز می شود و آمد و شد مردم در او اثری نمی گذارد. زیرا او خدا را انتخاب کرده و نسبت به ما سوی الله زاهد است. حضرت می فرماید: اگر هفت اقلیم را به من بدهند و بگویند یک پوست جو به ناحق از دهان یک مورچه بگیر نمی گیرم. «وَ اللَّهِ‏ لَوْ أُعْطِيتُ‏ الْأَقَالِيمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللَّهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُه‏»(5) بنابراین هرکس بخواهد چرب و شیرین دنیا و آمد و شدها دلش را مشغول نکند و از خدای متعال باز ندارد، باید به سرمایه محبت امام برسد. اثر محبت امام، زهد در دنیاست.

ذکر آثار دیگر محبت امام

«وَ الحِرصُ عَلیَ العَمَل» آدمی که محبت در دلش وارد می شود، در دنیا بی قرار است. بیکار نیست، گرچه دل او در بهشت است ولی بدنش به کار و فعالیت مشغول است. محبین مشغول ترین آدم ها در دنیا هستند، البته عمل آن ها پاک و خالص و برای خداست. «وَ الوَرَعُ فیِ الدّین» در دین خودشان اهل ورع شده «و الرغبة فی العبادة» و متمایل به عبادت می شود.

«وَ التّوبَة قَبلَ المَوت» اگر کسی به محبت امام رسید قبل از این که فرصت هایش تمام شود، بار خودش را بسته است. در نهج البلاغه آمده امیرالمومنین گویا در دوران حکومت خود هر شب این را برای مردم می خواندند، «تَجَهَزُّوا رَحِمَکُمُ الله فَقَد نُودِیَ فیکُم بِالرَّحیل»(۷) بانگ کوچ را زدند و فرصت کم است. آماده شوید، پیش روی شما گردنه های صعب العبوری است. بنابراین اگر محبت امام آمد، انسان اهل توبه می شود. منتظر نمی ماند فرصت به پایان برسد. محبت امام انسان را به سمت خدای متعال برمی گرداند.

«وَ النِّشاطُ فِی قِیامِ الَّلیل» آدمی که به محبت امام رسید نه فقط اهل شب زنده داری می شود، «تَتَجافا جُنوبُهُم عَن المَضاجِع یَدعُونَ رَبّهُم خَوفاً وَ طَمَعاً»(سجده/۱۶) شب ها از بستر خود برمی خیزند. رو به خدا می آورند و در قیام لیل و وقت مناجات نشاط دارند و با کسالت نیستند.

اثر مهم محبت امام و بزرگ تر شدن از دنیا و امکانات آن

«وَ الیَأس مِمّا فی أیدیِ النّاس» آن چه که در دست مردم است برای او بی ارزش می شود چون هرچه باید خدا به او بدهد، داده است و مِلک و مُلک دیگران در نگاه او ذره ای ارزش ندارد چون نسبت به چیزی که او دارد، بی رنگ می شوند. خدای متعال فرمود: «وَ لاتَمُدَنَّ عَینَیک إلی ما مَتّعنا بِهِ أزواجاً مِنهُم زَهرَةَ الحَیاةِ الدُّنیا وَ رِزقُ رَبّکَ خَیرٌ وَ اَبقی»(طه/۱۳۱) چشم دل و چشم سر خودتان را به آن دنیایی که ما به اهلش دادیم امتداد ندهید، این فتنه آن ها است. شکوفه های مختلف دنیا برایشان باز شده است، چشم خودتان را دنبال آن نبرید. رزقی که خدای متعال برای شما قرار داده خیلی برایتان بهتر است.

گر کسی به محبت امام رسید، همه دنیای قارون برای او جلوه ای ندارد. وقتی هوا تاریک است این نظام کیهانی که در آن زندگی می کنیم، با همه وسعتی که دارد، حجاب ما می شود. در دل این دنیا به دنیا می آییم و از بین می رویم. کسانی که می گفتند: «إن هِیَ إلاّ حَیاتُناَ الدّنیا نَموتُ وَ نَحیا»(مومنون/۳۷) این نظام کیهانی وسیع را می دیدند و حیرت می کردند. وقتی تاریکی این دنیای بزرگ انسان را مشغول می کند، این دنیا هم کور و کر است و صدای ما را نمی شنود و متقابلا جواب هم نمی دهد و ما در برابر آن مثل پر کاهی هستیم. اما وقتی چراغ روشن شد، دنیای به این بزرگی همه گم می شود. «وَ آیاتِکَ وَ مَقاماتِکَ الَّتی لا تَعطیلَ لَها فی کُلِّ مَکانِ یَعرِفُکَ بِها مَن عَرَفَک»(6) امام آن آیه الهی است که در همه عالم است و اگر کسی به او نرسد هیچ چیزی در این عالم برای آدم آیه نمی شود، همه حجاب و تاریکی می شود. اما با وصال امام همه حجاب و تاریکی ها برداشته می شود و عالم روشن می گردد.

این که امیرالمؤمنین در وصف مُتَّقین و شیعیان آن ها می فرمایند: «عَظُمَ الخالِقُ فی أنفُسِهِم فَصَغُرَ ما دُونَهُ فی أعیُنِهِم»(7) پروردگار آن ها، در نفسشان عظمت پیدا کرده و کبریای الهی بر دل هایشان جلوه کرده و همه ما سوی الله و کل کائنات در چشم آن ها تحقیر شده است. کسی که به امام می رسد «الْإِمَامُ کَالشَّمْسِ الطَّالِعَةِ» چون حضرت مشکات نور الهی است «الله نُورُ السَّماواتِ وَ الاَرض مَثَلُ نورِهِ کَمِشکاة»(نور/۳۵) وقتی کسی به ایشان رسید، عالم روشن شده و در و دیوار و ماه و خورشید محو می شوند. هیچ چیزی جز خدای متعال و آیات آن که أعظم آن ها وجود مقدس امیرالمؤمنین است باقی نمی ماند. «مَا لله عَزَّ وَ جَلَّ آیَةٌ هِیَ اَکبَرُ مِنِّی» اگر کسی به امام رسید همه عالم برای او آیات می شوند و در غیر این صورت حجاب او خواهد بود.

امام رضا علیه السلام در بیان خودشان به آن عالم یهودی یا مسیحی فرمودند: هرچه در آن عالم است باید از اینجا بشناسید وگرنه به آنجا که بروید، راه شما بسته است. سپس این آیه را تلاوت کردند: «مَن کانَ فی هذِهِ أعمی فَهُوَ فِی الاخِرَةِ أَعمی»(اسراء/۷۲) کسی که در این دنیا کور باشد در آخرت هم کور است. اگر در این دنیا چراغ روشن شد و به امام رسید، رسیده است وگرنه «مَن ماتَ وَ لَم یَعرِف امامَ زَمانِهِ ماتَ میتَةً جاهِلیَةً» اگر انسان امام را درک کرد همه عالم برای او روشن می شود. خلاصه اینکه حضرت فرمود: «وَ الیَأسُ مِمّا فی أیدِی النّاس»، کسی که به امام رسید همه آن چه در دست دیگران است در نظرش محو می شود.

اطاعت و دوری از دنیا و سخاوت اثر محبت امام

«وَ الحفظ لِأمرِ الله وَ نَهیِهِ» تمام همّ کسی که به محبت امام رسید، این است که از فرمان خدا تخلف نکند، آن وقت اطاعت او هم اطاعت حبی می شود. کسی که به حب امام رسید، جزء کسانی که «إنَّ قَومَاً عَبَدُوا الله رَغبَةً»(۱۳) قرار می گیرد. نمی شود انسان امام را دوست داشته باشد ولی از فرمان خدا تخلف کند. امر و نهی و حدود الهی را حفظ می کند، مکروه هم از محبین سر نمی زند چه رسد به حرام! انبیاء، شیعه امیرالمؤمنین هستند و گاهی به سبب یک ترک اولی دویست سال گریه می کردند. انسانی که به محبت امام رسید، خاصیت آن بیداری است.

در اثر دیگر فرمود: «وَ التّاسِعَةُ بُغض الدّنیا» دنیا در نظر او مبغوض است. مقصود از دنیا دستگاه اولیاء طاغوت و جلوه هایی است که فراعنه درست می کنند و می خواهند ما را به وسیله آن ها جذب کنند و به جهنم ببرند. «بَل تُؤثِرونَ الحَیاةَ الدُّنیا * وَ الاخِرَةُ خَیرٌ وَ أبقی»(اعلی/۱۶،۱۷) شما دنیا را انتخاب می کنید در حالی که آخرت خوب است. دنیا محیط ولایت دشمنان و آخرت محیط ولایت ماست. این جلوه هایی که فراعنه ایجاد می کنند تا آدم ها را ببرند، همه در نظر او مبغوض می شود.

بعد از همه مهم تر فرمودند: «وَ العاشِرَةُ السَّخاء» دهمین مورد این است که اهل سخاوت می شود. یعنی کسی که به محبت رسید جان خودش را هم در راه محبوب آسان می دهد. شخصی به حضرت عرض کرد: ما آماده هستیم جان خودمان را بدهیم، شما چرا قیام نمی کنید؟ امام فرمود: به جایی رسیدید که در محبت ما جمع المال شوید؟ مال خودتان برای خودتان نباشد، همه احساس کنید یک صندوق است که آن هم برای امام شما است، دست در جیب هم دیگر کنید، به یکدیگر اجازه بدهید دست در جیب شما کنند؟ گفت: نه مال ما برای خودمان است. حضرت فرمودند: پس جانتان هم برای خودتان است. کسی که به محبت امام نرسیده نمی تواند جان و مالش را در راه امام بدهد.

تقریبا در یک جلد بحارالانوار مرحوم مجلسی روایاتی جمع کرده که محبت اهل بیت و آثار آن است. محبت امام بزرگ ترین ثمره عمر انسان است و اگر کسی به آن رسید، «مَن أحَبَّکُم فَقَد أحَبَ الله» راه محبت خدا محبت الامام است. جز از طریق معرفت امام نمی شود به معرفت الله رسید. خدای متعال در این فرصت دنیا ماه رمضان و شب قدر را برای همین گذاشته که هیچکس نگوید نمی شود. فرمود: «لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهر»(قدر/۳) اگر کسی بتواند راهی به شب قدر پیدا کند، از هزار ماه بهتر است. رزق های مهم این شب عتق من النّار یعنی از محبت دنیا و اولیاء طاغوت بیرون آمدن و فوز بالجنّة یعنی دستیابی به ولایت و محبت امام است.

راه رسیدن به محبت امام و مسئله تسلیم و صلوات بر حضرت

به محبت رسیدن راه هایی دارد. ابتدا باید وارد وادی تسلیم شد، بعد از آن انسان را تطهیر می کنند. بعد از پاک شدن وادی محبت و ولایت است. در روایت ابوخالد کابلی اینطور فرموده است: تسلیم، تطهیر، تنویر. یک راهی که در روایات آمده این است که فرمودند: حضرت ابراهیم سلام الله علیه به این دلیل خلیل شد و محبت خدا در دل او برافروخته و گداخته شد که همیشه دستش پیش خدا دراز بود. آدم اگر از غیر گرفت وابسته به همان هم می شود. از کسی نخواست ولی هر دستی که به طرف او دراز شد را رد نکرد، چون این دست ها حواله های خداست.

در روایت دیگری آمده است: حضرت، زیاد صلوات بر محمد و آل محمد می فرستاد. صلوات دعای محبین است و کسانی که به مقام محبت می رسند و دیگر چیزی نمی خواهند دعای آن ها صلوات می شود. صلوات دعای اهل فناء است، این روایت را مرحوم مجلسی از مَشارِق بُرسی نقل کرده است: خدای متعال عرش را آفرید، سپس ملائکه را آفرید و فرمود: این عرش را حمل کنید. نه این که روی دوش خودشان بگذارند، مثل حمل ولایت است که قلب ما باید تحمل ولایت کند. فرمود: من را تسبیح کنید تا بتوانید. این ها هرچه تسبیح  کردند نتوانستند بار نور عرش را بردارند. خدای متعال فرمود: به نور جلال من، یعنی وجود مقدس نبی أکرم و اهل بیت او صلوات بفرستید، وقتی که چنین کردند، توانستند نور عرش را تحمل کنند. عرش محیط ولایت امام است و تحمل ولایت امام و رسیدن به محبت امام با صلوات ممکن است. ذکر صلوات اسراری دارد و دعای محبین است. ان شاء الله این رزق سبب شود محبت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در دل ها افزایش پیدا کرده کرده و قلوب فتح شود. این صلوات و رسیدن به محبت از اسرار الهی است و راه میانبری است که خدا برای ما قرار داده است. همه خیرات دنیا و آخرت هم در همین مسئله است. ان شاء الله رزق و ثمره شب قدر برای ما این باشد که از فردا محبت حضرت در وجود ما بیشتر شده است و قلب مان توسط حضرت فتح شده باشد. این رزق مومنین است که شب قدرشان با حضرت گره خورده است. یاد حضرت یاد خداست که سبب جلاء قلب انسان هم هست. السلام علیک یا امیرالمومنین...

پی نوشت ها:

(1) مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏2، ص: 151

(2) الخصال، ج‏2، ص: 515

(3) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏2، ص: 456

(4) المزار الكبير (لابن المشهدي)، ص: 263

(5) نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 347

(6) مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏2، ص: 803

(7) نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 303