نسخه آزمایشی
جمعه, 10 فروردين 1403 - Fri, 29 Mar 2024

جلسه دوازدهم / بررسی تفصیلی مرجحات مرحوم نایینی (2)

متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه دوازدهم درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 19 فروردین سال 93 برگزار شده است. در این جلسه به ادامه بررسی مرجحات مرحوم نایینی در باب تزاحم پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

مرجح اول: تقدیم ما لا بدل له

الف) تقدیم ما لا بدل له عرضا (بدلی که حتی در فرض قدرت داشتن بر مبدل منه، فرد میتواند بدلش را اختیار کند): این قسم در جلسه قبل بررسی شد

ب) تقدیم ما لا بدل له طولا (بدلی که در فرض عجز از مبدل منه، جعل شده است):

مرحوم نایینی بی بدیل بودن طولی را نیز از مرجحات تزاحم دانسته اند.

سید شهید صدر مرجح بودن این امر را از دو ناحیه بررسی کرده اند:

1: آیا این امر خود مرجحی عقلی است؟

2: آیا این امر از علائم وجود مرجح است (مثل احتمال الاهمیة فی الملاک)؟

ناحیه 1: نکته ای که برای ترجیح این امر به عنوان مرجح عقلی مستقل قابل طرح است این است که: هنگام تزاحم هر دو تکلیف قید میخورند. چون هر تکلیفی عقلا مقید است به عدم اشتغال به تکلیف اهم یا مساوی. در مقام امتثال، دلیل وجوب وضو مقید میشود به عدم صرف الماء فی الطهارة الخبثیة. ولی دلیل وجوب تطهیر ثوب مقید نمیشود به چنین قیدی. لذا عقلاً در مقام امتثال تکلیفی که قید ندارد مقدم است.

در این تقریر ادعا شده است که اگر تکلیفی بدل داشته باشد، عقل دلیل دیگر را مقید نمیکند، دلیل شرعی هم که بر تقیید ما لا بدل له نداریم، پس تقیید ما لا بدل له وجهی ندارد چون طرف دیگر بدل دارد و در ناحیه آن تکلیف با اتیان بدل، ملاک آن تکلیف استیفاء میشود.

لذا قبول این تقریر منوط به این است که قبول کنیم که بدل تماما یا جُلّا استیفاء ملاک میکند. یا حداقل در عدول به بدل طولی کمتر تفویت ملاک میشود تا در ترک تکلیف آخر. اما در مقابل ادعا شده است که این احتمال وجود دارد که در چنین عدولی، تفویت ملاک مساوی یا بیشتری اتفاق بیفتد. به عنوان مثال از «فان لم تجدوا ماءا فتیمموا...» نمی توان ادعا کرد که همه ملاک طهارت مائیه با طهارت ترابیه استیفاء میشود.

لذا نداشتن بدل طولی به عنوان مرجحی مستقل قابل قبول نیست.