متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 52 درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 28 مهر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

کلام مرحوم خویی در مقتضای قاعده اولیه عند التعارض گذشت. ایشان معتقد بودند که مقتضای قاعده این است که مدلولین مطابقی دو خطاب تساقط کنند.

اما آیا مدلولین التزامی هم تساقط میکنند یا مدلول التزامی هر کدام که معارضه ای با مدلول دلیل دیگری نداشته باشد همچنان حجت است. مثلا آیا بعد از تساقط دو دلیل متعارض آیا میتوان به آنها «نفی ثالث» نمود؟ مثل اینکه دلیل وجوب نماز جمعه تعارض کند با وجوب نماز ظهر، آیا میتوان به مدلول التزامی «وجوب نماز جمعه» یعنی «عدم اباحه (در مقابل وجوب و استحباب و حرمت و کراهت) نماز جمعه» ملتزم شد؟

مرحوم خویی در اینجا نیز قائلند که مدلول های التزامی خبرین متعارضین هم قابل اخذ نیستند.

نظر مرحوم آخوند در اخذ به مدلول التزامی خبرین متعارضین

در جایی که دو خبر تعارض دارند علم اجمالی داریم که احدهما خلاف واقع است. لذا جعل حجیت برای هر دو محال است. ولی روی هر کدام از آنها که دست بگذاریم محتمل الصدق و الکذب است و حتما یکی از آنها مشمول ادله حجیت میشود ولی أحدهمای مجهول.

لذا نسبت به مدلول مختص هر خطاب دلیلی بر حجیت نداریم ولی نسبت به مدلول التزامی مشترک، قابل اخذ است.

اشکال مرحوم خویی

عنوان «احدهما»، عنوانی انتزاعی است و واقع خارجی ندارد و وقتی هر یک، حجیت نداشت، مدلول التزامی شان نیز حجیت ندارد. لذا آنها هم با تساقط مدلولین مطابقی، تساقط میکنند. چون مدلول التزامی هر یک را هم نمیشود به یکی از 4 نحوی که در مدلول مطابقی آمد، اخذ کرد.

نظر مرحوم نائینی در اخذ به مدلول التزامی خبرین متعارضین

گرچه لوازم یک شیء، ثبوتا و اثباتا تابع خود او هستند اما در مقام حجیت که امری اعتباری است میتوان تفکیک در اعتبار کرد و برای مدلول مطابقی اش حجیت اعتبار نکرد ولی لوازمش را حجت دانست. پس باید به دنبال دلیل گشت که معلوم شود که آیا لوازم دلیلین متعارضین از نظر شارع حجیت دارند یا نه؟

البته لوازم بیّن که مدلول لفظی به شمار می آیند قطعا مشمول دلیل حجیت میشوند.

در واقع خبر به لحاظ مدالیل التزامی اش انحلال به اخبار متعدد میکند و ادله حجیت هم به همین شکل منحل میشوند. از این ادله حجیت قطعا ادله حجیت در مدلول مطابقی و التزامی بیّن، تمام است و در مدالیل التزامی هم ممکن است قابل اخذ باشد. پس مدلول التزامی دو دلیلی که به خاطر تعارض، تساقط کرده اند قابل اخذ است به دلیل اینکه دلیل حجیت خبر یا اماره، منحل میشود به ادله حجیت در مدلول مطابقی و مدالیل التزامی.

اشکال مرحوم خویی

دلالت التزامی خبر، دال بر حصه خاص از حکم است. یعنی دلیل وجوب نماز جمعه ملازم با عدم اباحه بالمعنی الاخص است ولی آن حصه از اباحه که ملازم وجوب نماز جمعه است. لذا با رفع مدلول مطابقی، این حصه از مدلول التزامی اش هم رفع میشود.