متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 84  درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 20 بهمن 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

تقریر دوم برای قاعده الجمع

ممکن است مراد قائلین به این قاعده این نکته باشد که باید در جمع عرفی توسعه دهیم و به نحوی با جمع بین موضوعات یا احکام یا محمولات تعارض را حل کنیم. این تقریر میتواند درست و قابل دفاع باشد و لازم است در مواردش بحث شود.

مثلا گاهی با تصرف در موضوع خطاب میتوان برای خطاب جمعی عرفی ارائه کرد. مثل اینکه تعارض بین دو خطاب «لا بأس ببیع العذرة» و «ثمن العذرة سحت» را اینگونه جمع کنیم:

خطاب ثمن العذرة سحت، یک ظهور وضعی دارد که مهمله است و فی الجمله سحت بودن ثمن العذره را اثبات میکند. هکذا خطاب لا بأس ببیع العذره. این اقتضای ظهور وضعی است.

ولی مقدمات حکمت در هر دو خطاب، اقتضای اطلاق و اراده شدن طبیعت لا بشرط را دارد.

پس هر دو خطاب، فی الجمله دو ظهور وضعی دارند که این دو با هم تعارض ندارند بلکه ظهور وضعی هر کدام با اطلاق خطاب دیگر تعارض دارد.

لذا از دو ظهور اطلاقی رفع ید میکنیم چون مقتضای جمع عرفی تقدیم ظهور وضعی بر ظهور اطلاقی است. لذا دو قضیه مهمله باقی میماند که به قدر متیقنشان حمل میشوند و در همان حد حجتند.

به همین ترتیب در هر جا با تصرف در موضوع، جمعی اینچنینی پیدا کنیم در واقع دایره جمع عرفی را توسعه داده ایم.

همچنین ممکن است جمع عرفی را در مفاد محمولی قضیه اجرا کنیم. مثل اینکه دو خطاب وارد شده باشد: «اکرم کل عالم» و «یجوز ترک اکرام کل عالم». خطاب اول یک ظهور دارد در حکم الزامی وجوب (که ظهور وضعی است یا اطلاقی یا به حکم عقل) و یک نص در رجحان. خطاب دوم هم ظهور دارد در اباحه بالمعنی الاخص و نص است در اباحه بالمعنی الاعم یعنی عدم حکم الزامی.

با رفع ید کردن از نص هر یک به دلیل ظهور دیگری، تعارض حل میشود.

نکته ای که در این جمع ها وجود دارد این است که بالاخره این جمع ها باید به قرینیت عرفیه برگردد. ملاک قرینیت عرفی هم این است که خطاب ظهوری داشته باشد که با صرف نظر از تعارض این ظهور وجود داشته باشد و به خاطر همان ظهور، ظاهر در قرینیت باشد. یعنی با آن ظاهر، اخص مطلق باشد یا اظهر یا حاکم یا ... .

اگر معنایی که برای تصرف در خطاب دیگر به کار میرود از خطاب ظاهر نباشد (با صرف نظر از تعارض) این جمع قابل قبول نیست حتی اگر به اجمال خطاب منتهی شود. یعنی باید آن ظهور به شکلی باشد که اگر ابتدائا به عرف الغاء شود، ابتدائا به ذهن بیاید.

صرف اجتناب از طرح ادله کافی نیست برای اینکه جمع غیر ظاهر را به متکلم استناد داد. مگر اینکه جمعی عرفی باشد که به تناسب حکم و موضوع و ارتکازات اجتماعی و ... بتوان این معنا را هم ظاهر دانست.