متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 102 درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 24 فروردین 94 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

تفاوت نُسخ

مرحوم آغا رضا همدانی میفرمایند: تفاوت نسخ موجب داخل شدن خبر در موارد اشتباه حجت به لا حجت است. چون قطعا یک خبر از راوی نقل شده است و مشتبه شده است که این نسخه توسط او نقل شده است یا نسخه دیگر؟

مرحوم خویی تفصیل میدهند و میفرمایند:

اگر اختلاف نسخه اختلاف بین دو راوی بود، مثل اختلاف نسخه تهذیب و نسخه کافی در جایی که پیداست هر دو یک حدیث را نقل کرده اند ← داخل در تعارض الخبرین است چون در واقع دو خبر است که برای ما نقل شده است و مثل این است که دو نفر از مجلس امام علیه السلام به دو گونه خبر بدهند. لذا اگر هر دو خبر از عدل ثقه نقل شده باشد ادله اعتبار هر دو را میگیرد و دیگر تعارض حجت بلا حجت نیست.

اما اگر مثلا دو نسخه از کافی با هم تفاوت داشتند که ناشی از تفاوت استنساخ است ← از موارد اشتباه حجت بلاحجت است که در مقام نقل این اشتباه حاصل شده است و ادله اعتبار حدیث هر دو را شامل نمیشود تا داخل در تعارض شود مگر اینکه مستنسخین هم ثقه باشند که در این صورت، در واقع حکایت دو نفر است از یک واقعه اما به نحو متعارض.

لب کلام مرحوم خویی این است که بر خلاف نظر مرحوم آغا رضا، برای دخول در تعارض لازم نیست که هر دو محتمل الصدق باشند. و حتی اگر قطع به بطلان احدهما داشتیم هم مشمول اخبار تعارض میشود به شرطی که ادله اعتبار خبر هر دو را شامل شود. لذا میتوان به مرجحاتی مثل اضبطیت راوی و ... رجوع کرد. لذا اگر هر دو حدیث معتبر باشند نمیتوان آن دو را از موارد اشتباه حجة بلا حجة دانست. در واقع نیاز به محتمل الصدور بودن متعارضین نیست. بلکه آنچه لازم است معتبر بودن خبرین است. البته ممکن است بعضی مرجحات باب تعارض (مثل مخالفت عامه) در این تعارضات موضوع نداشته باشند و رجوع به مرجحات در اختلاف نسخ متفاوت با مرجحات دو حدیث محتمل الصدور باشد.