متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 105 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 29 مهر 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است 

مرحوم شیخ میفرماید که اگر تشبه منهی عنه، به معنی تأنث الرجال باشد، حرمت مطلق است و اعم از تشبه در مختصات جنسیتی (لواط و مساحقه) و تشبه در آرایش و مختصات قراردادی.

هر دوی این تشبه ها هم در روایات بر تشبه تطبیق شده است. بر مختصات قراردادی تطبیق شده است در فعل امیر المومنین علیه السلام و بر مختصات طبیعی و جنسیتی در تطبیقی که در روایت صورت گرفته بر مساحقه کنندگان.

لذا مرحوم شیخ میفرمایند که «تشبه» اولا از عناوین قصدیه است و ثانیا به معنی در زیّ زنان در آمدن است و لذا استمرار در آن دخیل است.

نظر مرحوم خویی

اما مرحوم خویی میفرماید: مراد از تشبه در اینجا خصوص تشبه در جنسیت است یعنی تذکر و تأنث به معنا و مفهوم خاص. حتی اخراج از مسجد هم بخاطر همین امر بوده است. که البته قبول حمل روایت اخراج بر این مدعا بسیار مشکل است. دلیل مرحوم خویی این است که در معنای تشبه در این روایات 3 احتمال است.

1. مراد حرمت مطلق تشبه است ← پس اگر کسی اشتغال به کاری داشت که نوعا کار زنانه است هم باید حرام باشد مثل اینکه مردی در خانه ظرف بشوید.

2. احتمال دوم همان مدعای ماست مبنی بر خصوص حرمت تشبه در جنسیت

3. جامع در خصلتهای طبیعی و لباس مراد است.

که احتمال اول در نظر ایشان مبتلا به محذور است و قبول متعین میشود در احتمال دوم یا سوم. اما وجهی برای تخصیص به دو مورد خاص که در احتمال سوم بیان شده است نداریم و لذا امر دائر است به اینکه یا همه تشبهات را حرام بدانیم یا به قدر متیقن اکتفا کنیم. به عبارتی جمع دو موردی که در احتمال سوم ذکر شد دلیلی ندارد بلکه موارد دیگری هم قابل جمع است و جامعی بین این دو مورد نداریم. حال از بین این موارد اینکه کدام موارد را مصداق حرمت بدانیم دلیل میخواهد.

لذا نهی و حرمت منحصر میشود در تشبه در خصوصیات جنسی. البته مانعی نیست که ادله ای مثل روایت فِي الرَّجُلِ يَجُرُّ ثِيَابَهُ قَالَ إِنِّي لَأَكْرَهُ أَنْ يَتَشَبَّهَ بِالنِّسَاءِ یا روایت كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَزْجُرُ الرَّجُلَ أَنْ يَتَشَبَّهَ بِالنِّسَاءِ وَ يَنْهَى الْمَرْأَةَ أَنْ تَتَشَبَّهَ بِالرِّجَالِ فِي لِبَاسِهَا تشبه در لباس را هم حرام کرده باشند (که البته این معلوم نیست این حرمت شامل یک بار تلبس هم بشود)

نقد نظر مرحوم خویی

منعی برای فهم معنای مرحوم شیخ از روایت و تعمیم حرمت به تشابه جنسی و تشبه در لباس نداریم. لذا امثال کار در آشپزخانه و ... را به دلیل انصراف یا حتی تخصیص یا بخاطر عدم قصد در درآمدن به زیّ زنان از حرمت خارج میکنیم.

نظر مختار

مختار ما همان رأی سید رحمه الله است بر حرمت مطلق تشبه. لذا اگر زن به شغل یا ورزش مردانه بپردازد هم تشبه و حرام است.

حکم خنثی المشکله

در خنثا دو مبناست:

1- اینکه خنثی طبیعت ثالثه است.

2- احد الطبیعتین است ولی مجملا.

در اینصورت بخاطر قواعد علم اجمالی، باید احتیاط کرده هم از محرمات زنان و هم از محرمات مردان اجتناب کند. به عنوان مثال فقط میتواند لباسی بپوشد که بین زن و مرد مشترک است.

مرحوم شیخ میفرماید: درست است که خنثا در نظر ما طبیعت و جنس ثالثه نیست، ولی در مفهوم تشبه، علم اخذ شده است و خنثی علم ندارد که تشبه به جنس مخالف پیدا کرده یا نه؟ لذا شمول ادله حرمت تشبه شامل او نمیشود. پس رجوع میکند به اصول عملیه که حاکم در مقام برائت است.

مرحوم خویی به مرحوم شیخ اشکال میکند که لو علم در مفهوم تشبه اخذ شده باشد، علم اجمالی کافی است برای لزوم اجتناب از طرفین. این نشان میدهد که ظاهرا مرحوم شیخ، علم تفصیلی را در تشبه، شرط حرمت میدانند.

مرحوم سید صاحب عروه نیز اساسا لسان روایات حرمت تشبه را از خنثی منصرف میدانند.