متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 106 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ یکشنبه 18 آبان 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

تشبیب یعنی اجنبیه ای را در شعر مدح کردن و به ابراز محبت نمودن.

مرحوم خویی میفرمایند: یک قسم از تشبیب قطعا حرام است و آن اینکه در جایی تمنای فعل حرام را در شعرش بگنجاند که از باب هتک حرمات الله حرام است.

اما اگر اینطور نبود، مرحوم شیخ چند دلیل قابل اقامه برای حرمت ذکر میکنند که همگی اخص از مدعایند. بعد از رد این ادله، خود مرحوم شیخ ادله ای برای حرمت ذکر میکنند.

ادله ای که قبل از مرحوم شیخ برای حرمت تشبیب ذکر شده است:

1. هتک مرئه ای که مورد مدح و ابراز عشق قرار گرفته است و تنقیص اهل او. و هتک مومنه قطعا جائز نیست

2. ایذاء مومنه ممدوحه است.

3. اغراء فساق است به نحو ممدوحه

مرحوم شیخ در این موارد اشکال کرده اند که همه این موارد، اخص از مدعایند یعنی در هر تشبیبی این عناوین وجود ندارد مثل تشبیب فاسقات یا تشبیب مرئه در مخاطبه با محارمش و ... یعنی دو عنوانند. اغراء و هتک و تشبیب، عناوین عامین من وجهند و در محل تلاقی حرمت از عنوان دیگری به تشبیب سرایت نمیکند. لذا حتی در مجمع هم نمیتوان حکم به حرمت کرد از حیث تشبیب. ظاهرا اینکه مرحوم شیخ میفرمایند که این عناوین موجب حرمت نمیشود مرادشان این نیست که این عناوین حکم حرمت ندارند بلکه مرادشان این است که با وجود اخص بودن این عناوین از تشبیب برای حکم کردن به حرمت تشبیب کافی نیستند.

حتی مرحوم خویی در مورد ایذاء گفته اند که عنوانی که موجب حرمت باشد نیست. بلکه ایذائی حرام است که تصرف در ملک غیر باشد یا بقصد ایذاء باشد و الا همان طور که گفته اند حتی موفقیت کسی ممکن است سبب ایذاء اقران و رقبایش شود.

ادله مطرح شده برای حرمت توسط مرحوم شیخ

در ادله عنوان تشبیب وارد نشده است لذا حرمت باید از عناوین ملازمش استفاده شود.

مرحوم شیخ به 4 عنوان تمسک کرده اند تا حرمت تشبیب استفاده شود.

1- لهو است و باطل

2- فحشاء و منکر است و خدای متعال ینهی عن الفحشاء و المنکر

3- تهییج به شهوت است و از فحوای بعض ادله استفاده میشود که تهییج به شهوت حرام است

4- تخلف از عفاف است حال آنکه عفاف در روایات شرط عدالت است. لذا تشبیب موجب خروج از عدالت و لذا فسق است.

ظاهرا مرحوم شیخ بین این عناوین ملازمه کلی میبیند نه عامین من وجه و میخواهند ادعا کنند همیشه تشبیب ملازم افراد محرم این عناوین است.

اما اینکه مرحوم سید صاحب عروه میفرمایند که این عناوین محکم تر از آن سه عنوانی که ابتدائا خود شما رد کرده اید نیست، به معنی این است  که مرحوم سید در تلازم تشبیب با فرد محرم این عناوین اشکال داشته اند و لذا در نظر ایشان تشبیب به قول مطلق ملازم عنوان حرام نیست.

اما به مرحوم شیخ اشکال شده است که در مورد عنوان لهو و لعب، دلیلی بر اینکه هر لهوی حرام باشد نداریم، و الا اکثر امور زندگی حرام میشود. از نگاه شرعی، هر چه که موجب غفلت عن ذکر الله شود لهو است لذا خدای متعال میفرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّه‏» اما همه این لهوها حرام نیستند. دلیلی بر اینکه تشبیب از مصادیق این لهو حرام باشد نداریم. در مصطلح عرفی (هر چیزی که غرض عقلایی نداشته باشد) هم همه جا لهو قابل تطبیق بر تشبیب نیست.

اما در مورد عنوان فحشاء و منکر، گرچه این امور حرامند اما اینکه تشبیب فحشاء است یا نه، اول الکلام است.

در مورد تخلف از عفاف هم معلوم نیست که تشبیب خلاف عفت حرام باشد و موجب خروج از عدالت شود، الا اینکه اثبات شود مصداق لهو یا فحشاء محرم است.

اما در مورد عنوان سوم یعنی اینکه تشبیب مصداق کاملتر مواردی است که  به علت تهییج شهوت حرام شده اند باید یک یک آن ادله و موارد بررسی شوند.