متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 132 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ سه شنبه 30 دی ماه 93 برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است

مرحوم شیخ بحث در موضوع تنجیم را در 4 مقام مطرح میکنند:

مقام اول

اخبار از اوضاع کواکب و افلاک و اجرام علوی ابتدائا حرام نیست. مثل اخبار از کسوف و موقعیت قمر و عموم مسائل علم هیئة.

بیان تأثیر فعل و انفعالات بین اجرام سماوی بر حوادث بین خودشان اشکال ندارد

از سید مرتضی رحمه الله نقل شده که ایشان میفرمایند: علم هیئة که از احوال بین خود کواکب صحبت میکند، حرام نیست ولی اخبار به حدوث احکامی در زمان اقترانات خاص فلکی (مقام دوم) حرام است. چون هیئة قواعدی علمی دارد که نوعا صحیح است ولی اینها تخمین هایی است که نوعا خطاست.

مرحوم شیخ میفرمایند: این قسم حرام نیست ولی به قولشان نمیتوان اعتماد کرد، بعلت کثرت خطا (حتی در مسائل علم هیئة). الا در اخباری که به منزله محسوس و بدیهی باشد. در این امور شهادت عدلین مقبول است.

به ایشان اشکال شده است که در باب عدلین آنچه معتبر است، شهادتشان است نه محاسباتشان. مگر اینکه ارجاع به محاسباتشان از باب خبرویت باشد که در این صورت، نه محسوس بودن نیاز است و نه تعدد خبرگان.

اما صحیح این است که این اشکال به مرحوم شیخ وارد نیست، چون مراد ایشان این است که در اموری که به علت بداهت به منزله محسوس است، شهادت به منزله شهادت حسی است، لذا مثل شهادت عدلین قابل اخذ است. اما از باب خبره نمیتوان به قولشان رجوع کرد، به دلیل نهی روایات از اخذ قول ایشان از باب خبرویت.

مقام دوم

اخبار از حوادث زمینی بر اساس وقایع سماوی، بدون اعتقاد به تأثیر و تأثر از وقایع سماوی هم حرام نیست الا اینکه اخبار جزمی کند به بیانی که با دعا و صدقه و ... هم قابل تغییر نباشد. مثل اینکه بر اثر تقارن در تجارب خود یا دیگران، معتقد به وقوع اموری بر اثر اتفاقات سماوی باشد. مانند داستان سگی که ورودش به آسیاب مقارن با بارندگی بود.

مقام سوم

خبر دادن از حوادث زمینی بر اساس احوال نجوم و کواکب، بر اساس نسبت بین آنها، با اعتقاد به تأثیر داشتن نسبت های سماوی. که گاهی این اعتقاد با انکار خدای متعال همراه است.

روایات این قسم را حرام دانسته اند. الا استثنائاتی. مثل مواردی که این محاسبات را انجام میدهد و فلان حادثه سماوی را موثر در امور زندگی خود میداند. اما بعد از اطلاع، به سراغ دعا و صدقه و نحوها میرود برای علاج آن واقعه. در واقع در این موارد، جواز مختص اعتقاد به تأثیر است به نحو اقتضاء.

قسم چهارم

در این قسم، بحث بر سر اخبار نیست. بلکه مسئله اعتقاد به تأثیر وقایع آسمانی در وقایع زمینی است. مرحوم شیخ این قسم را بر 4 وجه میدانند:

1. وجه اول: حوادث افلاک مبدء پیدایش حوادث سفلی دانسته شوند، مستقل از خدای متعال. یعنی بگوید که علت حوادث زمینی وقایع علوی هستند ← این اعتقاد کفر است

2. حوادث افلاک را جزءالعلة بداند برای وقایع زمینی ← حرام است

3. امور سماوی را فاعل مرید بداند. یعنی برای افلاک، نفس قائل باشند (نفوس فلکیه) و برایشان فاعلیت قائل باشند. منتهی تحت فاعلیت خدای متعال. یعنی آنها را مسخر خدای متعال بداند که با اجازه خدای متعال فاعلیت دارند ← این قسم باطل است ولی حرام نیست

4. موثر دانستن این امور به عنوان روابط علیتی که منتهی به حضرت حق میشود. مثل تاثیر آتش در سوزاندن ← این وجه حرام نیست و اخبار بر طبق آن هم اگر جزمی و غیر قابل تغییر تلقی نشود اشکال ندارد