متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه 227 درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 5 بهمن ۹۴ برگزار شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

غیبت صبی ممیز

مرحوم شیخ ابتدائا میفرمایند: ممیز در هر بابی تعریفی جداگانه از سایر ابواب دارد و در این مسئله ممیز یعنی آن صبی که اگر بشنود که کسی در غیابش عیبش را گفته ناراحت میشود.

مرحوم شیخ معتقد است اطلاق ادله حرمت شامل صبی ممیز هم میشود. چون هم آن ادله که حرمت را دائر مدار ایمان کرده اند شامل صبی میشود و مومن به صبی هم صدق میکند و هم ادله ای که اخوت را اخذ کرده اند. خصوصا اینکه قرآن بر اخوت صبی با مومنین تصریح کرده است در سوره مبارکه بقره: ان تخالطوهم فاخوانکم فی الدین

برخی در دلالت آیه سوره مبارکه حجرات (وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً) بر حرمت صبی ممیز مناقشه کرده اند که اگر این آیه شامل صبی ممیز شود غیبت کردن او هم جائز نیست در حالی که مسلما صبی تکلیف ندارد. مرحوم شیخ این مناقشه را اینگونه پاسخ داده اند که مراد از بعض، بعض مکلفین است لذا ابتدائا بعضکم و بعضا شامل صبی نمیشود ولی صبی بالتبع داخل «بعضا» میشود ولی دلیلی برای ادخال تبعی آن در «بعضکم» نداریم.

جواب دیگری که میتوان به این مناقشه داد این است که توسعه و یا تضییق بعض دوم ملازم با توسعه و یا تضییق بعض اول نیست. لذا همه قبول دارند که اگر مثلا بعض دوم را مقید کردیم و متجاهر به فسق را از آن خارج کردیم، متجاهر از بعض اول خارج نمیشود. همچنین اگر قرینه ای مثل ادله عدم تکلیف صبی، بعض اول را قید زد لزومی به تقیید بعض دوم هم نیست. لذا در این آیه شریفه، ابتدائا هر دو بعض شامل صبی هم میشوند ولی از بعض اول بدلیل قرینه خارج میشود.

اما در مورد غیر ممیز مرحوم شیخ میفرمایند: حرمت حکما و موضوعا از او منصرف است. یعنی اگر در تعریف غیبت اکراه و ناراحت شدن اخذ شود (مثل تعریف به ذکرک اخاک بما یکره) موضوعا شامل غیر ممیز نمیشود چون او اصلا از غیبت شدن ناراحت نمیشود گرچه عیب جویی صدق میکند. و اگر در تعریف غیبت ناراحت شدن اخذ نشده باشد (مثل تعریف به اظهار ما ستره الله علی اخیک) حکما از غیر ممیز منصرف است به تناسب حکم و موضوع.

اما مرحوم خویی در مورد صبی غیر ممیز به گونه دیگری عدم حرمت را اثبات نموده اند. ایشان میفرمایند: اموری که برای غیر ممیز عیب است اصلا برای صبی عیب نیست لذا اصلا عیب جویی نیست تا بخواهد غیبت باشد. اما به نظر می آید این کلام ایشان خارج از محل نزاع و مسئله ای است که مرحوم شیخ مطرح کرده اند. یعنی مرحوم شیخ در جایی بحث میکنند که عیب بودن مسلم است (مثل اینکه عیب و نقصی جسمی باشد و یا خصلت روحی است که بیانش موجب ایذاء او در آینده شود و ...) و ظاهرا مرحوم شیخ حرمت غیبت را از این عیوب در صبی ممیز منصرف میدانند. اما این ادعا از مرحوم شیخ بلا دلیل است و عدم تأثر فعلی صبی نمیتواند این انصراف را اثبات کند. حتی اگر بدانیم که در آینده هم فرد از بیان این عیوب متأثر نمیشود هم نمیتوان حکم به انصراف ادله حرمت داد زیرا ممکن است غرض شارع نپرداختن مومنین به این کلمات باشد و تأثر غیبت شونده حکمتی برای حرمت باشد نه علت تا حرمت دائر مدار آن قرار گیرد. چون به هر حال بیان این امور در مورد صبی هم کشف ستر است که مومن باید از آن بری باشد.

غیبت مجنون

از این کلمات حکم غیبت مجنون هم معلوم میشود. لذا قطعا نمیتوان در مورد مجنون ادواری حکم به انصراف حرمت داد. در مورد مجنون همیشگی هم دلیلی برای قبول این انصراف نداریم مگر اینکه اثبات شود حرمت غیبت دائر مدار تأثر غیبت شونده است.