متن زیر سخنان آیت الله میرباقری به تاریخ 14 اسفند ماه 99 است، که به مناست ماه رجب در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها ایراد فرمودند. ایشان در این جلسه بیان میدارند؛ یکی از چیزهایی که خدای متعال برای آن حد و مرز قرار نداده ذکر است و در قرآن کریم ما را به ذکر کثیر توصیه کرده است. انسان در همه احوال باید خدا را یاد کند و از غفلت پرهیز کند. ثمره این ذکر مستمر این است که انسان به حقیقت ذکر که نور ولایت نبی اکرم و امیرالمؤمنین است می رسد و آن جاست که قلب انسان آرام می شود و اطمینان پیدا می کند. نتیجه تمامی اعمال و عبادات ماه رجب این است که محبت امیرالمؤمنین را در دل ما زیاد کند.

دستور خداوند به ذکر کثیر

أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم  الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين  وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِين  وَ اللَّعْنَةُ عَلَى أَعْدَائِهِم  أَجْمَعِين. «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلين * إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسْجُدُون »(اعراف/۲۰۵-206) خدای متعال در قرآن مکرر ما را دعوت به ذکر فرموده و دستور به ذکر داده و از ما خواسته است که متذکر به خدای متعال باشیم و برای این ذکر هم آثار و برکات فراوانی در قرآن ذکر شده است. گاهی خدای متعال می فرماید «فَاذْكُرُوني  أَذْكُرْكُمْ»(بقره/۱۵۲) اگر شما به من متذکر بودید و من را یاد کردید، من شما را یاد می کنم و به شما توجه می کنم که این یک بشارت بسیار بزرگ برای اهل ذکر است. گاهی می فرماید «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيرا * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصيلا * هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنينَ رَحيما»(احزاب/۴۱-43)  می فرماید خدا را یاد کنید و اهل ذکر کثیر باشید.

در کافی شریف روایتی را از امام صادق علیه السلام نقل فرمودند که حضرت فرمود خدای متعال بر عباداتی که بر ما واجب فرموده حدودی معین فرموده؛ مثلا انسان روزه را یک ماه در سال باید بگیرد و حج را یک بار در عمر باید به جا بیاورد و حقوق مالی هم همینطور حدود معینی دارند ولی در مورد ذکر خدای متعال حد و مرزی قرار نداده که مثلا خدا را روزی یک ساعت یاد کنید. حتی خدای متعال به کم هم راضی نشده و ما را به ذکر کثیر دستور داده است «اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيرا» که از روایات استفاده می شود وقتی خدای متعال می فرماید کثیر یعنی بی اندازه و حد معینی ندارد. در همین روایت امام صادق فرمودند پدرم دائما زبانش به ذکر خدا مشغول بود و فرمود بین الطلوعین اهل خانه را بیدار نگه می داشتند و اگر کسی اهل قرآن خواندن بود می توانست قرآن بخواند دستور به تلاوت قرآن می دادند و الا دستور به اذکار دیگر می دادند.

«اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيرا * وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصيلا» خدای متعال می فرماید صبح و شام خدا را تسبیح کنید و نتیجه اش این است که «هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ» اگر شما خدا را اینطوری یاد کردید، اوست که بر شما صلوات می فرستد و ملائکه او و عالم ملکوت هم در همراهی حضرت حق بر شما صلوات می فرستند. نتیجه صلوات الهی بر انسان این است که «لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» شما را از وادی ظلمات به سمت نور که همان ولایت الله است هدایت می کند «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور»(بقره/۲۵۷) این نور همان وادی هدایت است.

«اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْض »(نور/۳۵) داستان هدایت الهی در این آیه بیان شده که هدایت الهی چطور در عالم نازل و جاری می شود. امام رضا علیه السلام فرمودند: «هُدَى مَنْ فِي السَّمَاءِ وَ هُدَى مَنْ فِي الْأَرْض  »(1) هدایت همه عوالم با نور الهی واقع می شود «هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» خدای متعال شما را از وادی ظلمات به سمت نور می برد و شما را از وادی ضلال و سردرگمی و حیرت به وادی هدایت وارد می کند و خدای متعال هادی شما می شود. اگر اهل توجه به خدای متعال بودید خدای متعال به شما توجه می کند.

ذیل این آیه شریفه یک حدیث لطیفی است که فرمود «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى  عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَر»(عنکبوت/۴۵) شما نماز را به جا بیاورید که نماز هم برای این است که انسان متذکر به خدای متعال بشود و یک ذکر جامع و بهترین ذکر است. بعد می فرماید «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى  عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ» نماز شما را از فحشاء و منکر دور می کند و باز می دارد. لذا در روایت فرمودند اگر می خواهید ببینید چقدر از نمازتان مقبول شده ببینید چقدر این نماز، شما را از فحشاء و منکر دور می کند. اگر دور شدید این علامت قبولی نماز است.

در یک روایت دیگری حضرت فرمودند «وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَر» یعنی یاد خدا نسبت به آن کسانی که اهل نماز هستند از توجهی که آنها به خدا می کنند بیشتر است. حاصل ذکر هم این است که خدای متعال به انسان توجه می کند و نتیجه این توجه این است که انسان را به وادی هدایت و نور راهبری می کند «هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» در ذیل آیه «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور» حضرت فرمود «مِنْ  ظُلُمَاتِ  الذُّنُوبِ  إِلَى نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَة»(2) اگر انسان آلوده به غفلت شده باشد خدای متعال اهل ذکر را به وادی توبه و رجوع الی الله بر می گرداند.

ثمره مراقبت از ذکر کثیر

انسان اگر مراقبه به ذکر بکند و اهل ذکر کثیر بشود، که این هم شامل ذکر زبانی و قلبی و عملی می شود، خدای متعال او را به وادی نور و وادی توبه و وادی هدایت و وادی ولایت الله راهبری می کند. خدای متعال در قرآن می فرماید «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِك » پروردگار خودت، آن کسی که نسبت به تو ربوبیت می کند را در باطن خودت یاد کن «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خيفَة» حالت تضرع و خوف نسبت به پروردگار خودت داشته باش «وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْل » احتیاج به قول و سر و صدا هم نیست، در باطن خودت متذکر رب باش و حالت تضرع و خوف نسبت به پروردگار خودت داشته باش «وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصال » و هر صبح و شام این حالت را داشته باش. در روایات هم تأکید شده که در این دو وقت بر ذکر مراقبت داشته باشید.

در بعضی روایات این ذکر صبح و شامی که در این آیه به آن دستور داده شده، به این ذکر معروفی که قبل از غروب و قبل از مغرب گفتند تطبیق شده که در آن موقع ده مرتبه خدا را یاد کنید «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ  وَحْدَهُ  لا شَرِيكَ لَهُ  لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ  وَ هُوَ حَيٌّ لَا يَمُوتُ  بِيَدِهِ  الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلى  كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِير»(3) فرمود مصداق این ذکر همین است «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلين » یعنی از این حد ذکر دیگر غفلت نکنید و مواظب باشید تا این ذکر را به دست بیاورید.

در آیه بعد می فرماید «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّك »(اعراف/۲۰۶) مرحوم علامه طباطبایی در تفسیرشان می فرمایند که این آیه، نتیجه آیه قبل را بیان می کند که اگر کسی موفق به این ذکر شد و توانست بر این ذکر مداومت داشته باشد؛ حاصل این ذکر این است که انسان مقام عند الرب پیدا می کند. در این آیه یک تعبیر عجیبی است که خطاب به نبی اکرم می فرماید «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ» شاید برای ما هم اینطوری باشد که غیر از این که رب خودمان را یاد می کنیم، به ربوبیت خدای متعال نسبت به نبی اکرم توجه داشته باشیم که این یک مقام فوق العاده ای است که انسان بتواند این را بفهمد و ربوبیت خدای متعال نسبت به اولیائش را درک بکند.

در آغاز دعای ندبه که حضرت ما را سیر می دهند و وارد همین وادی می کنند می خوانیم «أللهُمّ لَکَ الْحَمْدُ عَلی ما جَری بِه قَضائُکَ فی أولیائِکَ» یک موقعی انسان موفق می شود که ربوبیت خدا را در آیاتش، مانند رویش یک گل یا غروب خورشید یا در طلوع آفتاب و یا در ریزش باران ببیند ولی یک موقعی می تواند ربوبیت خدا را در وجود مقدس نبی اکرم و نسبت به ایشان ببیند. این نگاه خیلی رفیعی می خواهد.

«وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِك » انسان اگر پروردگار خودش را اینطور در باطن خودش با حالت تضرع و خوف یاد کرد، نتیجه مداومت بر این ذکر این است که انسان مقام عند الرب پیدا می کند. خدای متعال با ماست و ما هر کجا باشیم او با ماست «وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ»(حدید/۴) او از ما به ما نزدیکتر است «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَريد»(ق/۱۶) ولی گاهی ما از خدا دور هستیم و فاصله داریم. این دوری به خاطر غفلت است. فرمود اگر اهل ذکر شدید، نتیجه اش این است که «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّك » شما هم در محضر پروردگار قرار می گیرید و پرده ها و حجاب کنار می رود و شما حضور رب را ذکر می کنید. این مقامی است که در آخرت برای اولیاء و شهداء ذکر شده «عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُون »(آل عمران/۱۶۹) یا «عِنْدَ مَليكٍ مُقْتَدِر»(قمر/۵۵) فرمود اگر کسی مداومت بر آن ذکر داشته باشد «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّك » در آن مقام محضر پروردگار قرار می گیرد و این مقام را درک می کند.

انسان وقتی در آن مقام قرار گرفت، در این آیه شریفه سه اثر برایش ذکر شده «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ» حالت استکبار و خودبینی و توجه به نفس در مقابل خدای متعال از بین می رود و انسان به مقام خشوع میرسد «لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ» دیگر از بندگی و طاعت سر باز نمی زند و گردن فرازی نمی کند و استکبار نفس از بین می رود. اگر کسی در محضر خدا قرار گرفت و آن صحنه را دید، حالت خشوع و تواضع در انسان پیدا می شود. این استکبار به خاطر دوری و غفلت انسان است که حاضر نیست گردن به فرمان خدا بگذارد. اگر انسان در مقام عندالرب قرار گرفت و ربوبیت حضرت حق را نسبت به عالم مشاهده کرد «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ» اولین اثرش این است.

دومین اثر این است که «وَ يُسَبِّحُونَهُ» آنهایی که در محضر خدای متعال قرار می گیرند از منظر ربوبیت خدای متعال به عالم نگاه می کنند و دائما خدا را تسبیح می کنند و در هیچ حادثه ای عیب و نقصی نمی بینند و جمال کار خدا و زیبایی صنع خدا را در همه ربوبیت و تدبیر خدای متعال مشاهده می کنند؛ چون عند الرب هستند. اما اگر انسان از خدای متعال دور شد، گاهی از تسبیح عاجز می شود و عیب هایی که مربوط به دیگران است را پای خدای متعال می نویسد.

برنامه شیطان برای انسان

شیطان به تعبیر امیرالمؤمنین «فَعَدُوُّ اللَّهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِينَ وَ سَلَفُ  الْمُسْتَكْبِرِين »(4) این دشمن خدا که همه دشمنان دنباله رو او هستند «أَنْ يُعْدِيَكُمْ  بِدَائِه » بیماریش مسری است و شما را به بیماری خودش که عداوت با خداست مبتلا می کند. این بالاترین دشمنی شیطان با انسان است. این که شیطان انسان را دعوت به گناه می کند، این آغاز راه است و اگر دستش به انسان بند شد، انسان را تا مقام دشمنی با خدای متعال بیرون می برد.

یکی از جاهایی که شیطان بین انسان و خدا درگیری می اندازد، این است که خدای متعال مشکلات بندگانش را به ما نشان می دهد و یک تکلیفی از ما می خواهد. من وقتی فهمیدم یک مؤمنی زمین گیر است و این را خدای متعال به من نشان می دهد که بارش را بردارم و تکلیفم را انجام بدهم و رشد کنم؛ نه این که سر راه من قرار می دهد که به جای انجام وظیفه در کار خدای متعال سرک بکشم. شیطان آدم را وادار می کند که در کار خدای متعال سرک بکشد؛ چرا این مریض است؟ چرا فلان کس فقیر شده؟ چرا فلان آدمی که انقدر خدا را بندگی می کرد انقدر گرفتار شده؟ به تو چه مربوط است!

گاهی خدای متعال یک پرده هایی را کنار می زند که من چرا این کار را کردم «وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنادى  فِي الظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ»(انبیاء/۸۷) جناب یونس آنطوری که خدا می خواست استقامت نکرد و او را در شکم ماهی انداخت. می فرماید اگر نبود که خدا را تسبیح می کرد، تا قیامت نگهش می داشتیم. این که ظلم خدای متعال نیست، این عین عدل است. لذا خود یونس سلام الله علیه وقتی در آن صحنه گرفتار شد بلافاصله متذکر می شود «لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمين » که این ذکر یونسیه ذکر فوق العاده ای است. در این ذکر توحید و تسبیح و اقرار است. خود حضرت یونس بلافاصله اقرار کرد که غفلت از من بود که وارد وادی ظلمات شدم. گاهی ما نگاه می کنیم و العیاذ بالله با خدا در می افتیم که چرا بنده تو اینطوری گرفتار است. این کار شیطان است. اگر خدای متعال گرفتاری یک مؤمنی را به من نشان می دهد، برای این نیست که من در کار خدا سرک بکشم، خدای متعال کار خودش را بلد است بلکه این برای این است که من کار خودم را عمل بکنم.

شیطان همین را مدخل قرار می دهد تا آدم را با خدای متعال درگیر کند و یک دفعه می بینی همه عیب های عالم را آدم پای خدای متعال می نویسد. در حالی که در کار او هیچ عیبی نیست. اما اگر کسی «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ» در مقام عند الرب قرار گفت و از آن منظر به عالم نگاه کرد تمام این عیب ها زیبایی می شود و حسن کار خدا را می بیند.

ابن زیاد در آن مجلسی که آراسته بود و اهل بیت را در کوفه وارد کرد، به حضرت زینب سلام الله علیها عرض کرد «كَيْفَ رَأَيْتِ صُنْعَ اللَّهِ بِأَخِيك » کار خدا را با برادرت دیدی؟ حضرت فرمودند «مَا رَأَيْتُ  إِلَّا جَمِيلا» در کار خدا جز زیبایی نبود و هرچه زشتی بود از کار شما بود و شما مستحق لعن هستید ولی خدای متعال فقط مستحق حمد است. مؤمن اگر در محضر خدا قرار گرفت اینگونه می شود «مَا رَأَيْتُ  إِلَّا جَمِيلا» این تصنع نیست، انسان تا در حجاب است پرده دارد و زیبایی کار خدا را نمی تواند ببیند و شروع به ایراد گرفتن می کند ولی اگر در مقام عند الرب قرار گرفت «إِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ» دائما خدا را تسبیح می کنند و هیچ عیبی در کار خدای متعال نمی بینند «وَ لَهُ يَسْجُدُون ».

لطیف تر از همه این است که اینهایی که این ذکر را مداومت بکنند «وَ اذْكُرْ رَبَّكَ في  نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصال » منحصرا و مستمرا برای خدای متعال سجده می کنند. گویا تمام حیاتشان می شود یک سجده و دائما در حال سجود در مقابل خدای متعال هستند. گویا «عَلى  صَلاتِهِمْ دائِمُون »(معارج/۲۳) هستند و دائم بر سر سجاده اند و حتی در بازار و در بسترشان هم بر سر سجاده هستند.

خدای متعال می فرماید که «قَليلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُون »(الذاریات/۱۷) متقین در شب هجوئی دارند؛ هجوء یعنی خواب در شب، اندکی در شب می خوابند. حضرت فرمود بعضی وقتها اینها می خوابند ولی چون اهل ذکر هستند خدای متعال خوابشان را بیداری حساب کرده است گویا بیدار هستند و در سجاده شان در حال نماز هستند. اگر کسی به این ذکری که خدای متعال دستور فرموده مداومت بکند، نتیجه اش درک محضر خدا و سجود مستمر در مقابل خدای متعال و رفع استکبار و حالت خشوع دائمی در انسان نسبت به ساحت ربوبی است.

خاصیت حقیقی ذکر الهی

خاصیت همه این ذکرها این است که انسان «الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب »(رعد/۲۸). همه این اذکار باید ما را به یک نقطه برساند و به مقامی برسیم که ذکر الهی در قلب ما واقع بشود و قلب ما به مرحله اطمینان برسد. در این عالم پر هیاهو و پر از رفت و آمد و سرشار از ابتلاء و گرفتاری، باید در مقام اطمینان و سکون و آرامش باشیم «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب ».

این ذکری که پایان همه ذکرهاست و انسان اگر به این ذکر رسید آرامش قلب پیدا می کند این را در روایت معنا کرده که این باطن ذکر است؛ فرمود: «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ  تَطْمَئِنُ  الْقُلُوبُ  قَالَ بِمُحَمَّدٍ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ وَ هُوَ ذِكْرُ اللَّهِ وَ حِجَابُه »(5) حقیقت ذکری که در عالم نازل شده این است که خدای متعال هم در سوره مبارکه طلاق می فرماید «فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ الَّذينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً * رَسُولا»(طلاق/۱۰-11)  ما رسولی و ذکری را برای شما فرستادیم؛ یعنی خود این شخصیت بزرگوار ذکر است. در بعضی روایات ذکر به امیرالمؤمنین تأویل و تفسیر شده و حقیقت ذکر باید ما را به امام برساند. اگر قلب انسان در اثر مراقبت بر ذکر و مراقبت بر اطاعت الهی نورانی شود انسان به امام می رسد.

مهم ترین ذکر هم ذکر عملی است که انسان فرمان خدای متعال را رعایت بکند. در روایات فرمودند که انسان آنجایی که نهی و امر الهی است گردن بگذارد. در ذکر عملی انسان باید یاد خدا کند و فرمان او را زمین نگذارد، یاد خدا کند و اقامه صلات کند، یاد خدای متعال کند و ترک غیبت و ترک گناه کند. این ذکر قلبی می شود و همه مقامات ذکر باید آدم را برساند به اینکه حقیقت در قلب انسان تنزل پیدا کند. آن ذکری که باید قلب انسان را نورانی بکند و انسان را به مرحله طمأنینه و آرامش برساند این است که حقیقت نور وجود مقدس نبی خاتم حقیقت و نور امیرالمؤمنین در قلب انسان جاری بشود.

این حقیقت ذکر است و تمام عبادات و فرامین و نواهی الهی برای همینجاست. اگر گفته شده «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري »(طه/۱۴) شاید باطنش همین است؛ یعنی انسان باید اقامه صلات کند تا به حقیقت ولایت الله و به امام برسد تا به حقیقت ذکری که از عالم بالا نازل شده راه پیدا کند. لذا در بعضی روایات خود صلات به امیرالمؤمنین تأویل شده است «وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة»(بقره/۴۵).

در آن روایتی که مرحوم مجلسی نقل کردند به سلمان فرمود صبر وجود مقدس نبی اکرم هستند و من صلات هستم «وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعين »، فرمود پذیرش ولایت من سخت و دشوار است الا برای آنها که در مقابل خدای متعال و نبی اکرم خاشع هستند. پس پایان این ذکر باید رسیدن به امام باشد. اگر کسی همه این کارها را انجام داد و به امام راه پیدا نکرد، به باطن و حقیقت ذکری که خدای متعال از عالم بالا نازل کرده راه پیدا نکرده است.

لذا این دستورات و اذکاری که در این ماه ها به خصوص به آن دستور داده شده و خوب هم هست که انسان فرصتی را در ماه رجب و شعبان، که مقدمه رمضان است، برای خودش ایجاد کند برای همین دستورات و اذکاری که وارد شده است. ثمره این اذکار باید گشایش راه به سوی امیرالمؤمنین علیه السلام باشد. خروجی ماه رجب باید درک محبت حضرت باشد. رجبیون آن کسانی هستند که توشه شان از ماه رجب محبت امیرالمؤمنین است که فرمود ماه رجب ماه امیرالمؤمنین است. اگر کسی ماه رجبش به محبت امیرالمؤمنین و به ولایت امام زمان و محبت امام زمان ختم بشود، این از رجبیون است و بهره ماه رجب را برده است.

حضرت فرمودند «مَنْ رَزَقَهُ اللَّهُ حُبَّ الْأَئِمَّةِ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فَقَدْ أَصَابَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَلَا يَشُكَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ  فِي  الْجَنَّة»(6) فرمود اگر خدای متعال در سفره کسی رزق محبت ائمه و اهل بیت را قرار بدهد، به تمام خیر دنیا و آخرت رسیده است و شک نکنید این آدم وسط بهشت است. بعد فرمود در محبت ائمه بیست خاصیت است که ده تا در دنیا و ده تا در آخرت است. ده تا خاصیت دنیاییش را وقتی حضرت شمردند یکی زهد در دنیاست، یکی فراغت است، یکی نشاط در قیام باللیل است که اگر کسی این باب محبت به روی او گشوده شد فرمود اهل قیام اللیل و شب زنده داری می شود و نه فقط اهل شب زنده داری بلکه اهل نشاط در قیام باللیل هم می شود و با نشاط از بستر بر می خیزد و مشغول نجوای با خدای متعال می شود.

یکی دیگر از مهمترین ثمراتش سخاء است که انسان اگر در روزی او محبت امام قرار داده شد، سخاوتمند می شود و تمام دارایی های خودش را پای خدا می ریزد و پای ولی خدا می ریزد و خودش هم بدهکار می داند. سخاوتمند یعنی به راحتی امکاناتش را در راه خدا خرج می کند و بعد هم که امکاناتش را در راه خدا خرج کرد خودش را بدهکار خدا می داند. در احوالات سعید بن عبدالله این ذکر شده که روز عاشورا سیزده چوبه تیر مسموم را به تن و سر خودش خرید تا حضرت نماز خواندند و برای حضرت سپر شد. وقتی حضرت بالای سرش آمدند این جمله را عرض کرد که «أ وَفَیْتُ یَابْنَ رَسولِ الله» آیا وفای به عهد کردم؟ این یعنی سخاوت و تمام دارایی خودش را داده و خودش هم بدهکار حضرت می داند.

یک عزیزی می فرمود من در خواب دیدم صحنه کربلاست و رفتم همین سعید بن عبدالله را پیدا کردم، چون به خاطر همین ماجرا خیلی به ایشان شیفته و علاقمند بودم و از او سوال کردم که تو چطور توانستی این همه سختی را تحمل کنی و چوب های تیر را با سر و دست و سینه خودت بگیری و سپر بشوی تا حضرت نماز بخوانند؟ یک اشاره ای به سیدالشهداء کرد و گفت «حُبُّ الْحُسَیْن» محبت امام حسین آدم را اینطوری می کند و آدم را به سخاوت می رساند. ذکر الهی و توجه به خدای متعال و غفلت نکردن در همه احوال و سایر اذکار و عبادات و مناسکی که در این ایام به آن دستور داده شده، می تواند پایانش این باشد که انسان را به محبت الهی و به محبت ولی خدا نزدیک کند و نوری از حقیقت ولی خدا در قلب انسان نازل بشود و انسان به مرحله آرامش و اطمینان نفس برسد و در متن همه سختی های عالم کاملا آرام باشد. در روایت آمده که غیر از وجود مقدس سیدالشهداء علیه السلام که جای خود دارد، بعضی از اصحاب سیدالشهداء همین طوری بودند که هرچه به ظهر عاشورا نزدیکتر می شد چهره شان برافروخته تر و نشاطشان بیشتر می شد.

پی نوشت ها:

(۱) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 1، ص: 115

(2) الكافي (ط - الإسلامية)، ج 1، ص: 375

(3) المحاسن، ج 1، ص: 31

(4) نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 286

(5) تفسير العياشي، ج 2، ص: 211

(6) الخصال، ج 2، ص: 515