حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در يك دوره آموزشي سه جلسه اي با عنوان «روايت خواني» به تبيين ضرورت مطالعات روايي پرداختند. ايشان در اين سلسله جلسات كه به همت مؤسسه علمي فرهنگيِ «انديشه عصر گذار» برگذار شد، برخي از توجيهاتي را كه در صدد است تا بي نيازي از مراجعه مستقيم به متون روايي را مستدل نمايد، واكاوي نمودند. ايشان در اين جلسات، ضمن بيان شرايط و مقدمات لازم براي فهم كلمات وحي، به آسيب شناسي اين مسير نيز پرداختند و در نهايت، مراحل مطالعات روايي را در قالب سه مرحله اصلي ذكر كردند.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در جلسه اول و در مقدمه مباحثشان با اشاره به هدف برگزاری اين سلسله از مباحث، آن را امری لازم دانسته و در اين زمينه گفتند: انقلاب اسلامی یک مرحله رو به رشد و جدید از حرکت مذهبی است که نیازهای جدیدی از معرفت دینی را نيز ایجاد کرده است، اگر حوزه از اين نياز غفلت ورزد و به سطح معارف گذشته اكتفا نمايد، از مطالبات مذهبی عقب خواهد ماند. بنابراين نیازهای جدید را باید با یک بازخوانی جدید و با تعبد به وحی، پاسخ داد.

ايشان یکی از خلأ های پژوهش های حوزوی را خلأ ارتباط با معارف اهل بیت علیهم السلام و خصوصا ارتباط مستقیم با اين معارف برشمردند و افزودند: کسی ممكن است ده ها سال در حوزه باشد ولی موفق نشود تا یک دوره مجامع روائی را مطالعه نمايد و حال آن که معتقدیم همه معارف در کلام معصومين عليهم السلام متبلور است.

ایشان در ادامه به برخی توجیهات عدم رجوع مستقیم به روایات پرداختند و ابراز داشتند: برخي در توجيه عدم مراجعه مستقيم به متون وحي می گویند: براي فهم اين متون، ازادبیات واسطه مثل فلسفه وعرفان و ... استفاده می کنیم. ایشان به اين توجيه، اين گونه پاسخ دادند که اگر این نوع آشنايي با روايات، نسبت به طبقاتی از جامعه هم قابل قبول باشد، نمي توان گفت همه حوزه برای رسیدن به معارف اهل بيت، از ادبيات واسطه استفاده کند. ثانیا هیچ کدام از این نظام معارف یاد شده، دارای مجموعه معارف اهل بیت علیهم السلام نیستند و اساسا نمی توانند اين گونه باشند و ثالثا به غیر از فقه، نظام های دیگری که به عنوان ادبیات واسطه مورد استفاده قرار می گیرند، مستند به منابع روائی نیستند.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در ادامه با ورود به اصل بحثشان و قرائت روایاتي از کتاب شریف معانی الاخبار گفتند: باید به سطحی برسیم که معاریض کلام اهل بیت علیهم السلام را بفهمیم و به درایت حدیث پی ببریم، چرا که سیر در درجات ایمان، با سیر در درجات کلام معصومین علیهم السلام امكان پذير است، چنان که امام باقر علیه السلام فرمودند: «یا بُنیّ اِعرف منازل الشیعه علی قدر روایتهم ومعرفتهم ...» بنابراين نباید به راوی شدن اکتفا کرد، بلکه باید به درایت راه یافت.

ایشان در ادامه به صورت اشاره وار، به شرايط و مقدماتی که انسان را به درایت حدیث می رساند پرداختند و یکی ازاین مقدمات را «تحمل روایت» دانستند و با بیان اینکه این علوم، صعبِ مستصعب هستند افزودند: این علمِ دشواري است كه هر كسي نمي تواند آن را تحمل کند.

ایشان یکی دیگر از مقدمات رسیدن به معاریض و لطايف کلام اهل بیت علیهم السلام را ورود به «بیت الولایه» و رسيدن به منزلتي دانستند كه انسان مثل جناب سلمان سلام الله علیه «منا اهل البیت» شود.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در جلسه دوم و در ادامه مباحث جلسه گذشته، نكات روايي ديگري را  درباره رسیدن به معارف اهل بیت علیهم السلام متذکرشدند و در اين زمينه گفتند: یکی از مقدمات فهم روايات این است که انسان «عبد ممتحن» شود. ايشان در توضيح بيشتر اين مطلب افزودند: علم، عبارت است از اين كه «آن حقیقتی که در وجود امام علیه السلام قرار داده شده كه حقيقت كتاب و روح است، برای عبد مؤمن تنزل پيدا كند»، بنابراين اگر شعاع آن نحر جاری در وجود معصوم علیه السلام، در قلب کسی پیدا شد، قلب او ظرف علم اهل بيت خواهد شد. چنان كه امام صادق عليه السلام به «عنوان بصری» که در جستجوي علم بود فرمودند: علم، نوری است که خداوند متعال آن را در قلب کسی قرار مي دهد که بخواهد او را هدایت کند. حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در ادامه با اشاره به فقراتي از اين روايت، مقدمات وصول به حقيقتِ اين علم را اين گونه توضيح دادند: امام صادق علیه السلام خطاب به عنوان بصري فرمودند: اگر دنبال چنین علمی هستی بايد حقيقت عبوديت را در نفس خود ايجاد نمايي و اين حقيقت حاصل نمي شود مگر با سه شرطي كه ايشان در اين روايت بيان مي فرمايند. اگر کسی به این سه شرط دست پیدا کند، چنان كه امام صادق عليه السلام مي فرمايند، تازه درها به روی او باز می شود و وارد محیط ولایت اهل بیت علیهم السلام خواهد شد،«فهذا اول درجه التُقی».  ايشان در توضيح اين فراز از حديث ابراز داشتند: كسي كه به اين نقطه از عبوديت برسد، از محيط دنیا که همان محیط ولایت طاغوت است، خارج می شود و با اين تغيير محيط است که «احتياج به علم امام» ايجاد می شود و الا قبل از آن، انسان با امام کاری ندارد و همسفر او نیست. بعد از رسیدن به اولین درجه تقوا و با ورود به بیت امام ، بهره مندي از شعاع نور امام ممكن است، چرا كه شعاع اين نور ، تنها در «بیت» امام و «محیط ولایت» ایشان قرار دارد. پس درایت در روایات، برای کسانی ممكن است که از وادی دنیا خارج شده اند.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در ادامه به مقدمات نظري لازم براي فهم روايات پرداختند و اين دسته از مقدمات را شامل سه مرحله «انس با روايات»، «آشنایی با روايات» و «فهم اجتهادی وتحقیقي در روايات» دانستند.

ايشان در توضيح اولين مرحله از فهم روايات گفتند: درمرحله «مأنوس شدن با روایت» آنچه مهم است و باید مورد دقت نظر قرار گیرد این است که باید روایات با تعظیم وتفخیم تلاوت شود و انسان بداند اين حقائق آن قدر از قلب امام علیه السلام تنزل پیدا کرده است كه وصول به آن، براي ما ممكن باشد. در این مرحله باید از اصلی ترین متون، نظير اصول کافی، بصائر الدرجات، کتب مرحوم صدوق و... شروع كرد. در این مرحله نیاز به شرح وتفسیر نیست، بلکه با فضاهایی که معصومين ايجاد كرده اند، فضای فهم وگمانه زنی گشوده می شود و عوالم برای انسان تصویر می شود. در این مرحله می توان اموري نظير کتابشناسی احادیث، تحقیق در اعتبار کتب و نسخه های آنها، رجال و درایه و روش های تصحیح حدیث و ... را نيز در برنامه مطالعاتي قرار داد.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در جلسه سوم با بیان این نکته که باید معارف اهل بیت علیهم السلام محور نظام اندیشه ما قرار گیرد، به آسيب شناسي مطالعات روايي پرداختند و در اين زمينه گفتند: باید به آفات نیز توجه داشت. یکی از آفات این است که انسان دچار سطحی نگری شود. نباید تصور كنيم که به تفکر، دقت و تحلیل روایات نياز نیست. اعتقاد برخی از افراد به این مطلب، از آن جا ناشي مي شود که تحلیل روایت، در چهارچوبه ای شکل می گیرد که متخذ از روایات نیست. هر چند اين توجه درست است ولی این آفت نباید ما را از درایت در روایات جدا کند. به ظاهر روایت اکتفا کردن هم آفت است. آفت دیگر، جزیره ای نگاه كردن به روايات است، روايات را بايد به صورت یک مجموعه به هم پیوسته بررسي كرد . آفت ديگر نيز، آفت انكار ساير دانش ها است. البته جایگاه ساير دانش ها نسبت به روايات، جايگاه تبعی است و طبيعتا باید مفاد اين دانش ها در ذيل وحي و مبتني بر آن اصلاح شوند.

ایشان در ادامه به مراحل سه گانه فهم حدیث اشاره كردند و مرحله اول، يعني «انس با روايات و کثرت قرائت روایت» را باعث تنظیم شدن جهت گیری روحی دانستند و افزودند: در این مرحله شاکله اي روايي براي انسان ايجاد مي شود.

ايشان در توضيح مرحله دوم و ويژگي هاي آن گفتند: مرحله دوم، مرحله «آشنایی» است که در اين مرحله، بايد به سراغ دائره المعارف هاي روايي رفت. دایره المعارفی مثل بحار الانوار در اين مرحله دیده مي شود و آشنايي با اصلی ترین منابع روایی نيز در اين مرحله ايجاد مي شود. ایشان این مرحله را در قالب چند اقدام پیشنهادي، اين گونه ترسيم نمودند: 1- انجام دو کار مقدماتی شامل «مطالعه فهرست بحار» از عام به خاص و به صورت درختی و «مراجعه به سفینه البحار» که منظومه مباحث بحار است. 2- مطالعه بحار الانوار که باید تلاش كرد تا حد امكان مطالب آن فهمیده شود. 3- مصدر شناسی بحار الانوار و 4- آشنايي با علوم جانبی که در فهم احادیث کمک می کند.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در ادامه به اين نکته اشاره كردند که هر چند تبویب کتب احادیث از بزرگان است؛ نه ماخوذ از روایات، ولی واقعیت آن است که ترتیب خواندن روایات بر فهم روایات تأثیر می گذارد. ایشان پیشنهاد كردند تا مطالعات روايي از «کتاب الحجه» و بصائر الدرجات شروع شود و اين دو، بر کتاب «العقل و الجهل» (كه در فهرست مرسوم پيش از كتاب الحجه آمده است) مقدم شود.

نکته دیگری که ايشان در در رابطه با اين مرحله متذكر شدند این بود که در مطالعه دائره المعارفی مثل بحار، لزومی ندارد مطالعه روايي از يك نقطه آغاز و از همان نقطه تا آخر ادامه پيدا كند، بلکه مي توان مواقف متعددي را اتخاذ نمود وهر روزِ هفته را برای مطالعه یکی از این ابواب قرار داد. ايشان رجوع به مصادر اصلی روایات را در این مرحله حائز اهمیت داستند.

حجت الاسلام و المسلمين ميرباقري در توضيح مرحله سوم يا مرحله «تحقیق»، مشخص بودن نكاتي از قبيل موضوع تحقیق در روايات (البته اینکه موضوع را باید از خود روایات گرفت یا از شاکله اجتماع، خود محل بحث است)، روش تحقیق، سطح تحقیق، دامنه روایات و منابع تحقیق را لازم دانستند.

ایشان در پایان اين جلسه، به برخی پرسشهای مطرح شده توسط حضار پاسخ دادند. گفتني است ان شاء الله در آينده، متن كامل و صوت این سه جلسه اين مباحث توسط همين پايگاه ارائه خواهد شد.