متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه دهم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ شنبه 20 مهرماه سال 92 برگزار شده است. در این جلسه در ادامه بحث جلسه قبل که روایات عامه حرمت تکسب به اعیان نجسه بود، به بررسی دلالت روایت نبوی مشهور پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

ان الله اذ حرم شیئا حرم ثمنه

از نظر سند، این روایت از طریق خاصه نقل نشده است و در مجامع عامه هم بیشتر اینگونه نقل شده است که: «ان الله اذا حرم أکل شیء حرم ثمنه» که با قواعد معاملات سازگار نیست. چون اکثر معاملات بر غیرمأکولات واقع میشوند مثل خاک و حدید و ...

اما قاعده ان الله اذا حرم شیئا حرم ثمنه» به خودی خود درست است. یعنی اگر نهی متوجه عین شده باشد، ابتدائا ظهور در حرمت جمیع تصرفاتش دارد و لذا منفعت محلله شرعیه پیدا نمیکند و اخذ مال در مقابلش أکل مال به باطل است. البته به فرض تمامیت دلالت آیه لا تأکلوا... چنانچه بحثش خواهد آمد. لذا حرمت وضعی، برای عین منهی عنه (بخلاف جایی که بعضی تصرفات یک عین مورد نهی واقع شود) علی القاعده و حرمت تکلیفی تصرف در ثمنش هم ثابت است. اما حرمت تکلیفی مستقل بر معامله اش قابل اثبات نیست.

اما در مورد اعیان نجسه که نهیی به عینشان متوجه نشده است، نه در بیع اعیان نجسه و نه در ثمن آنها حرمتی نداریم.

ما فعلا در مقام کشف نظام مصطلحات شارع نیستیم لذا عبارات نهی و حرام و باطل و ... را علی السویه به معنای حرمت وضعی معنا میکنیم. یعنی ما فعلا به قواعد عقلائیه و نظام اصطلاحات عقلا رجوع میکنیم اما در ادامه لازم است که در فقه، نظام اصطلاحات شارع کشف و به آن استنباط شود.

در مجموع، این حدیث نه سند دارد و نه متواتر است و نه شهرت فتوایی بر طبقش اقامه شده است حتی نزد عامه. اما حرمت وضعی و حرمت تکلیفی أکل ثمن در مقابل عینی که متوجه نهی شده است علی القاعده است. مثل خمر که بدلیل حرمت منافع غالبه اش حرمت متوجه عینش شده است.