متن زیر چکیده ای سخنرانی جناب آیت الله میرباقری در شب سوم مراسم دفتر آیت الله وحید خراسانی در ایام فاطمه اول سال 93 می باشد. ایشان در این بحث با اشاره به حجب نورانی و ظلمانی به تبیین این دو عالم پرداخته و سیر انسان را در عبور از حجب ظلمانی و شرک و رسیدن به وادی نور و توحید بیان می کنند و سیر ما در مقامات نورانی را هم اشاره کرده اند. ایشان در میان بحث به مقام نورانیت صدیقه طاهره سلام الله علیها نیز اشاره کرده و بهره سلوکی ما از این نور نیز مشخص شده است. بحث مستوفی در این باب در همین پایگاه منتشر شده لذا به مقدار ارائه چکیده ای بسنده کرده ایم.

مقدمه

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم. الحمد لله رب العالمين و صلّي الله علي سيدنا و نبينا محمد و آله الطاهرين و اللعنة علي اعدائهم اجمعين. معمولاً بین ما و حضرت حق دو دسته حجاب است که باید این حجاب ها برداشته شود تا انسان به مقام توحید راه پیدا کند. یک دسته حجب ظلمانی هستند و یک دسته حجب نورانی. این همان است که در مناجات شعبانیه می خوانیم: «اَنِر اَبصارَ قلوبنا بضِیاءِ نَظَرِها اِلیکَ حَتی تَخرِقَ اَبصارُ القلوبِ حُجُبَ النورِ فتصِلَ اِلی مَعدِنِ العَظَمَةِ وَ تصیرَ اَرواحُنا مُعَلَقَةً بعزّ قدسک» وقتی دیده های دل در اثر پرتو نگاه به سوی حضرت حق نورانی شد، آن گاه حجب نورانی خرق می شود.

بررسی وادی ظلمت

از نظر معارف قرآن همه حجب ظلمانی بر می گردد به عوالم دشمنان نبی اکرم(ص) و اهل بیت(ع). خداوند در آیه مبارکه سوره نور می فرماید: «أَوْ کَظُلُماتٍ في بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَکَدْ يَراها وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ»(نور/40) این آیه راجع به اعمال کفار است. کفار، نیت و فکر و عملشان همه ظلمت و حجاب ظلمانی است و این ظلمات در یک دریای عمیقِ موّاجِ طوفانی است که در آن جا هم امواج فتنه است و هم ظلمات و تاریکی. و بر فراز این دریای تاریک هم ابرهای تیره است.

این ظلمات در روایتی از امام صادق(ع) اینطور تفسیر شده: « أَوْ كَظُلُماتٍ‏ قَالَ الْأَوَّلُ وَ صَاحِبُهُ- يَغْشاهُ‏ مَوْجٌ‏ الثَّالِثُ- مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ‏ ظُلُمَاتٌ الثَّانِي- بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ‏ مُعَاوِيَةُ لَعَنَهُ اللَّهُ‏ وَ فِتَنُ بَنِي أُمَيَّة»(1) طبق روایت این فتنه ها و محیط ولایت ائمه جور آن قدر تاریک است که حجابش مؤمنین را هم در بر گرفته است.

این ظلمات آنقدر سنگین است که اگر خدای متعال برای کسی نور قرار ندهند، هیچ نور دیگری وجود ندارد. اینطور نیست که با نور ریاضت و عبادت و با نور محاسبه و عقل خود ما بشود از ظلمات اولیاء طاغوت نجات پیدا کرد. در آن جا از برهان و استدلال و شهود و محاسبه کاری ساخته نیست و تنها چیزی که می تواند ما را از این ظلمات نجات دهد نور امام است. در روایت فرمود: «و من لم یجعل الله له نورا أی اماما من ولد فاطمة(س)» یعنی ائمه ای که از نسل وجود مقدس صدیقه طاهره(س) هستند. که طبق روایات زیر این نور همان نور حضرت فاطمه(س) است.

مقام نورانیت حضرت زهرا(س)

در روایتی نورانی حضرت در توضیح اینکه چرا فاطمه زهرا(س) «زهرا» نامیده شدند می فرماید: وقتی عالم ملائکه را ظلماتی فرا گرفت (از همان حجب ظلمانی اولیاء طاغوت) ملائکه مضطرب شدند و به خدای متعال پناه بردند. خدای متعال نور حضرت زهرا(س) را تجلّی داد و این حجاب ظلمانی با نور حضرت از عالم ملائکه برداشته شد و ملائکه به آرامش رسیدند. آن ها از عظمت این نور حیرت کردند، به خدای متعال عرضه داشتند این نور چیست؟ خداوند می فرماید: « فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِمْ هَذَا نُورٌ مِنْ نُورِي أَسْكَنْتُهُ‏ فِي‏ سَمَائِي‏ خَلَقْتُهُ مِنْ عَظَمَتِي أُخْرِجُهُ مِنْ صُلْبِ نَبِيٍّ مِنْ أَنْبِيَائِي أُفَضِّلُهُ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أُخْرِجُ مِنْ ذَلِكَ النُّورِ أَئِمَّةً يَقُومُونَ بِأَمْرِي يَهْدُونَ إِلَى حَقِّي‏»(2) یعنی نوری است از نور خود من (بدون حجاب)، از عظمت خودم او را آفریدم، محیط سکون و آرامش و قرار او سماء منسوب به خدای متعال است. (حال وقتی بنا شد این وجود مقدس سیر کند و در عالم دنیا بیاید، ورودشان همراه با تشریفاتی است.) از صلب پیامبری به این دنیا قدم می گذارد که خدای متعال او را بر همه انبیاء فضیلت داده است. (مسیر تنزل این نور، وجود مقدس رسول الله(ص) است.)

در روایت اینطور آمده که وقتی وجود مقدس نبی اکرم(ص) به معراج رفتند، بعد از اینکه آسمان ها را پشت سر گذاشتند به آسمان ششم رفتند، حجب را پشت سر گذاشتند و وارد آن جنت خاص شدند. در آن جا، در آن لقاء و ملاقات خاص هدیه ای که خدای متعال به نبی اکرم(ص) دادند نور حضرت صدیقه طاهره(س) بود که از طریق طعام بهشتی در آن مقام و در آن جنت منتقل به نبی اکرم(ص) شد. اینکه فرمود من بوی بهشت از صدیقه طاهره(س) می شنوم، منظور بهشت ما نیست. چرا که بوی بهشت ما که شامه نبی اکرم(ص) را جلب نمی کند.

در ادامه روایت اینطور آمده: انوار اهل بیت(ع) از آن وجود مقدس در عالم ما ساطع می شود. لذا در زیارت حضرت زهرا(س) داریم: «سَلََلت منها أنوار الأئمه و أرخیت دونها حجاب النّبوّة»(3) یعنی حقایق، بی حجاب نبوت به ایشان رسیده است. طبق این معنا ایشان بدون حجاب نبوت اسرار الهی را دریافت می کنند. از این جهت است که عبور از حجب ظلمانی که شرط رسیدن به مقام توحید است، ممکن نیست الا با فاطمه زهرا(س) که در اینصورت هم در دنیا و هم در آخرت این حجب ظلمانی از او خرق می شود.

بررسی وادی نور

اگر کسی در سیر به سوی خدای متعال از حجب ظلمانی عبور کرد، سیر در وادی نور آغاز می شود که این سیر در آیه نور در 4 مرحله توضیح داده شده است: ابتدا در آیه فرمود: «الله نور السموات والارض»(نور/35) وجود مقدس ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع) در معنای این فراز از آیه فرمودند: «هدی من فی السموات و هدی من فی الارض»، هدایت همه عوالم با نور الهی است. مرحله دوم را فرمود «مَثَلُ نورِهِ کمشکاه» نور الهی متمثل در یک مَثلی است که مَثَل اعلای الهی است. که در توحید صدوق فرمودند «مَثَل» وجود مقدس نبی اکرم(ص) است. و مرحله سوم را فرمود: « فيها مِصْباحٌ‏ الْمِصْباحُ في‏ زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضي‏ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى‏ نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليم‏»

تجلّی نور هدایت الهی در مشکات نور نبی اکرم(ص) است. حضرت فرمودند که مشکات نور، وجود مقدس فاطمه زهرا(س) است که در روایات توحید صدوق آمده که صدر و قلب نبی اکرم(ص) است. بعد در ادامه آیه تجلی انوار هدایت الهی که در نبی اکرم(ص) متمثل است در مشکات نور توضیح داده شده تا فراز «نورُ عَلی نور» که در روایات در معنای این فراز فرمود: «اَی امامٌ بعد امام مِن وُلدِ فاطمة»(4)

و در مرحله چهارم فرمود: «فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللّه أَن تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالغُدُوِّ وَ الآصَالِ...» انوار الهی در مَثَل نبی اکرم(ص) و در وجود حضرت متمثل شده، در مشکات نور نبی اکرم(ص) و در عوالم تجلی پیدا کرده تا رسیده به بیوتی که اجازه ذکر و رفعت در آن ها داده شده است.

هر کس وارد وارد خانه انبیاء می شود، وارد خانه های توحید شده است. همه بیوت انبیاء تجلّی گاه نور نبی اکرم(ص) هستند. اگر خانه های انبیاء، خانه های ولایت است طبق روایت خانه فاطمه زهرا(س) سرآمد همه آن خانه ها است. لذا چهارمین مرحله تنزل نور هدایت الهی در این بیوت است و در این مرحله است که ما سیرمان با اهل بیت(ع) در این دنیا آغاز می شود. کمااینکه در زیارت جامعه اینگونه خطاب می کنیم: «حَتَّى مَنَّ عَلَیْنَا بِکُمْ فَجَعَلَکُمْ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ و یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ»

اگر کسی از آن حجاب ظلمانی رها شد و وارد وادی ولایت و بیوت متعلق به نبی اکرم(ص) شد، سیر در وادی نور شروع می شود. حال این حجب نور باید خرق بشود تا به سرچشمه نور برسد که مَثَلِ نور الهی است. اگر کسی به این مثل نور برسد، در واقع به حقیقت توحید راه پیدا کرده است.

شاید این بیان نورانی ناظر به همین مطلب است: « إِنَّهُ لَا يَسْتَكْمِلُ‏ أَحَدٌ الْإِيمَانَ حَتَّى يَعْرِفَنِي كُنْهَ مَعْرِفَتِي بِالنُّورَانِيَّةِ... مَعْرِفَتِي بِالنُّورَانِيَّةِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل» و تعبیر «معدن العظمة» همان جایی است که همه حجب نورانی خرق می شود و سیر از حجب ظلمانی تا حجب نورانی با صدیقه طاهره(س) است.

سیر در حجب نورانی تا رسیدن به معدن العظمة و سرچشمه نور، کنه نورانیت امیرالمؤمنین(ع) و نبی اکرم(ص) با فاطمة زهرا(س) است، چون حضرت مشکات نور الهی است و همه انوار در وجود ایشان تجلّی کرده است. سیر در عوالم تا رسیدن به عصر ظهور نیز همینطور است. عصر ظهور تجلّی نبی اکرم(ص) و حضرت زهرا(س) از وراء حجاب امام زمان(عج) است. «سلَلتَ منها أنوار أئمّتی» وقتی حضرت ظهور پیدا می کنند، همه عالم بیت النور می شود. حضرت زهرا(س) هم لیلة القدر نبی اکرم(ص) و هم لیلة القدر امت ایشان هستند و با ابتلاء و شفاعت ایشان سیر عالم به سوی خداوند متعال سریع شده است.

پی نوشت ها:

(1) اكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 195

(2) علل الشرائع، ج‏1، ص: 180

(3) إقبال الأعمال (ط - القديمة)، ج‏2، ص: 625

(4) الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 195