متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه سی و ششم درس خارج اصول مبحث تعادل و تراجیح؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ یکشنبه 18 خرداد 93 برگزار شده است. در این جلسه نظریه حکومت از نگاه سید شهید صدر بررسی شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

سید شهید صدر معتقد بودند که در همه حکومت ها یک نحوه نظارت وجود دارد. لذا مناط تقدیم در هر نوع از حکومت نظارت است.

یعنی در اینجا هم مناط تقدیم قرینیت است. یعنی قاعده عام عقلایی که متکلم حق تفسیر مراد کلام خود را دارد.

اما تفاوت نظارت در حکومت با بقیه انواع قرینیت عرفی (تخصیص، تقیید و اظهریت) در این است که نظارت حکومتی، یک نظارت شخصیه است. یعنی سبب نظارت، قرینه عام نوعیه که مرسوم بین همه عقلا باشد نیست بلکه قرینه ای است که خود متکلم بین خود و مخاطب جعل کرده است. البته ممکن است این قرینیت شخصیه از قواعدی عمومی (مثل تنزیل و تفسیر) اتخاذ شده باشد، اما تفاوتش با قرینیت های دیگر عرفیه در این است که در حکومت، ظهور و مفهوم زائدی که موجب نظارت (از نوع تنزیلی یا تفسیری یا ...) است، باید در خود دلیل حاکم باشد، یعنی نظارت به دلالت نفس خطاب است. اما در تخصیص و تقیید، ظهور زائدی که در عام است، متخذ از یک ارتکاز و قاعده عقلایی است که در سیره عقلا وجود دارد نه در خود کلام. یعنی متکلم در خاص و مقید امر زائدی که موجب نظارت خاص بر عام یا مقید بر مطلق باشد قرار نداده است، بلکه فقط مفاد خاص یا مقید را بیان کرده است و تخصیص و تقیید بعدا از قواعد عقلایی فهم شده اند.

پس حکومت، نظارت خاصه خطاب است. یعنی منشأ حکومت، دلالت زائدی است که در یک خطاب مبدء تقدم و نظارت و قرینیت است.

پس شخصی بودن نظارت و قرینیت در حکومت به معنی عدم عمومی بودن مناط نیست بلکه به معنی نظارت بر خطاب شخصی است.

سطح قرینیتی که در حکومت استفاده شده است، بالاتر از سطح قرینیت هایی است که در عرف به کار میرود و در حد خطابات تخصصی است. به همین خاطر است که میبینیم که در علم اصول، برای حکومت از مثال های شرعی استفاده میشود و مثالی از خطابهای عرفی برای آن پیدا نمیشود.

این که متکلم، برای بیان مراد جدی خود، از چه سطحی از قرینیت در خطاب خود استفاده کند تابع شأن تخاطب است. شأن تخاطب شارع این است که در قوانین شرعی، هر خطابی ناظر به نظام و مجموعه قوانین شرع است، لذا میتواند از قرینیت های بالاتر از قرینیت های مرسوم در عرف در کلام خود استفاده کند.

تفصیل این مطلب در جلسات آینده خواهد آمد انشاءالله