متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه بیست و پنجم درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ چهارشنبه 6 آذر 92 برگزار شده است. در این جلسه به بررسی حکم بیع دم پرداخته شده است. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

بیع دم

مرحوم شیخ میفرمایند: بیع دماء نجس جائز نیست و در دماء طاهر جائز است به شرط منفعت محلله مقصوده.

دلیل عدم جواز در دم نجس اجماع و روایات عامه است. در این مسئله خبر و دلیل خاصی نداریم جز یک خبر مرفوعه:  عَنْهُ (کلینی) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَعَنْ أَبِي يَحْيَى الْوَاسِطِيِ‏ رَفَعَهُ‏ قَالَ‏: مَرَّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع بِالْقَصَّابِينَ فَنَهَاهُمْ عَنْ بَيْعِ سَبْعَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الشَّاةِ نَهَاهُمْ عَنْ بَيْعِ الدَّمِ وَ الْغُدَدِ وَ آذَانِ الْفُؤَادِ وَ الطِّحَالِ وَ النُّخَاعِ وَ الْخُصَى وَ الْقَضِيبِ فَقَالَ لَهُ بَعْضُ الْقَصَّابِينَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ- مَا الطِّحَالُ وَ الْكَبِدُ إِلَّا سَوَاءٌ فَقَالَ‏ كَذَبْتَ يَا لُكَعُ ائْتِنِي بِتَوْرَيْنِ مِنْ مَاءٍ أُنَبِّئْكَ بِخِلَافِ مَا بَيْنَهُمَا فَأُتِيَ بِكَبِدٍ وَ طِحَالٍ وَ تَوْرَيْنِ مِنْ‏ مَاءٍ فَقَالَ شُقُّوا الْكَبِدَ مِنْ وَسَطِهِ وَ الطِّحَالَ مِنْ وَسَطِهِ ثُمَّ أَمَرَ فَمُرِسَا فِي الْمَاءِ جَمِيعاً فَابْيَضَّتِ الْكَبِدُ وَ لَمْ يَنْقُصْ‏ مِنْهَا شَيْ‏ءٌ وَ لَمْ يَبْيَضَّ الطِّحَالُ وَ خَرَجَ مَا فِيهِ كُلُّهُ وَ صَارَ دَماً كُلُّهُ (وَ بَقِيَ جِلْدٌ وَ عُرُوقٌ) فَقَالَ لَهُ هَذَا خِلَافُ مَا بَيْنَهُمَا هَذَا لَحْمٌ وَ هَذَا دَمٌ.

غیر از اشکال سندی، دلالت این روایت هم محل تامل است. مرحوم شیخ مدعی است حرمت بیع در این روایت مقید بقصد اکل است. اما تقیید حرمت به قصد اکل و شرب اثباتش سخت است. الا اینکه بگوییم مراد شیخ در مواردی است که علم دارد که در اکل مصرف میشود ولی باز هم کلامشان تمام نیست چون در آن زمان هم منافع دیگری (رنگرزی) در خون بوده است. لذا اگر این روایت را کسی قبول کند باید حرمت بیع خون را لا اقل در گوسفند بپذیرد.

اجماع در این مسئله هم محتمل المدرکیه است بخاطر عمومات. خصوصا بعد از اینکه در روایت تحف خصوص دم هم ذکر شده است. اگر کسی روایات عامه و روایت تحف را قبول کرد، جمیع تصرفات در دم حرام میشود.

اما دماء طاهره:

اگر منفعت محلله داشت دلیلی برای حرمتش نیست الا اینکه به یحرم علیهم الخبائث یا «ان الله اذا حرم شیئا...» استناد کنند.

اما آیه خبائث: در آیه أکل مراد است و هرچه اکلش خبیث باشد همان خوردنش حرام است نه بیعش.

روایت هم، ناظر به اعیانی است که همه منافع یا منافع غالبه اش حرام باشد و خون پاک منفعت غالبه اش اموری غیر از خوردن است. لذا از قبیل خاک است که اکلش حرام است اما منفعت غالبه اش اکل نیست.

مرحوم خویی: تفصیل در مقام نیست و خون نجس هم اگر منفعت مقصوده عقلائیه داشته باشد جائز است.

استناد به آیه: حرمت علیکم المیتة و الدم ... برای اثبات حرمت بیع دم:

دلالت آیه بر حرمت بیع دم ناتمام و بنابر ظاهر خطاب و بنابر تناسب حکم و موضوع آنچه در دم حرام است اکل است.